Fot. Kazimierz Netka.
Ziemia Słowińców – współczesna Atlantyda nad Bałtykiem. Czas przywrócić podmiotowość tej grupie etnicznej – Słowińcom.
Część ich tajemnicy najprawdopodobniej ukaże się naszym oczom. Ruchome góry odsłonią to, co przykryły setki lat wcześniej.
Świat, który zaginął. Świat, który wyłania się z otchłani piasku – tak można nazwać obszar Polski, obejmujący m.in. teren Mierzei Łebskiej. To unikat na skalę świata. Ten unikat trwa, dzięki wsparciu finansowemu, które napływa z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, obchodzącego 30-lecie swej działalności.
Fot. Kazimierz Netka
Problematyka Ziemi Słowińców – Słowińskiego Parku Narodowego była tematem specjalnej sesji naukowej – Pomorskiego Sejmiku Krajoznawczego – z cyklu „Mijające krajobrazy Polski”. Sesja naukowa nosiła tytuł: „Pobrzeże Słowińskie”, odbyła się się pod naukowym kierownictwem prof. Elżbiety Bajkiewicz-Grabowskiej z Uniwersytetu Gdańskiego. Komitet organizacyjny tworzyli: Ryszard Wrzosek – przewodniczący, Krzysztof Kopeć – wiceprzewodniczący, Alicja Wrzosek – sekretarz, Sylwia Rudyk – członek.
W sobotę, 22 października 2016 roku, odbyła się wycieczka krajoznawcza pt.: „Słowiński Park Narodowy – Światowy Rezerwat Biosfery”. Uczestniczyli w niej reprezentanci różnych środowisk, także naukowcy; m.in. prof. Tadeusz Palmowski z Uniwersytetu Gdańskiego i dr Eugeniusz Andrulewicz z Morskiego Instytutu Rybackiego. Dzięki tej sesji, mogliśmy poznać historię owej krainy: Ziemi Słowińców, a także jej raczej niewesołą przyszłość.
Fot. Kazimierz Netka
Już wiele lat temu żartowano, że wędrujące góry na Mierzei Łebskiej, w Słowińskim Parku Narodowym, stają się coraz mniejsze, bo turyści wynoszą stamtąd piasek. Na pamiątkę. I rzeczywiście, nikt nie odważy się podać dokładnie, jak wysoka jest na przykład Góra Łącka czy Czołpińska. Ich wysokości nad poziom morza, podobnie jak innych olbrzymich ruchomych wydm na Mierzei Łebskiej, zmieniają się niemal z minuty na minutę. Raczej, maleją, zamiast rosnąć. I to nie dlatego, że turyści „kradną” piasek. Prawda jest inna. Budulca jest coraz mniej. O przyczynach deficytu budulca wędrujących wydm powiedziała uczestnikom sesji naukowej Katarzyna Sitkowska z dyrekcji Słowińskiego Parku Narodowego. Otóż, powodem są przeszkody w Bałtyku. Prądy morskie w tym morzu w rejonie Kołobrzegu obierają dwa kierunki: na wschód i na zachód, wzdłuż plaż. Ta „rzeka” w morzu płynąca na wschód przynosiła piasek na Mierzeję Łebską. Tam piasek ów był przez silne wiatry transportowany w głąb lądu po drodze zasypując wszystko, czyli nie tylko osady ludzi, ale nawet las, co dzieje się do dzisiaj. Teraz, morski piasek już nie jest dostarczany na mierzeję w takich ilościach, jak kiedyś. Tworzywo wędrujących gór zatrzymywane jest przez coraz dłuższe falochrony, budowane, zwykle prostopadle do brzegu, przy wejściach dla statków do nadbałtyckich portów.
Mijający Krajobraz Ziemi Słowińskiej. Mijający, to znaczy: ginący. Z jego ukształtowaniem terenu, szatą roślinną z biosferą z ludźmi oraz ich kulturą, dorobkiem materialnym.
Słowińcy – mieszkańcy tej części Pomorza, mają małe szanse wypowiedzenia się na ten temat. Pozostał po nich cmentarz w skansenie, w miejscowości Kluki, nad zachodnim brzegiem Jeziora Łebsko, w gminie Smołdzino. Na szczęście, oprócz skansenu, na mapie jeszcze pozostaje nazwa: Pobrzeże Słowińskie.
Źródło ilustracji: NFOŚiGW
To, że wiedza i pamięć o Ziemi Słowińców, nie ginie, zawdzięczać możemy między innymi Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Fundusz ten wspiera wiele działań, mających pomagać w ocaleniu tej ziemi. O najważniejszych wsparciach – Umowach o dofinansowanie zawarte w NFOŚiGW ze Słowińskim Parkiem Narodowym poinformował nas Wojciech Stawiany – ekspert w Departamencie Promocji i Komunikacji Społecznej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Oto niektóre projekty realizowane w Słowińskim Parku Narodowym, które uzyskały pomoc finansową dzięki NFOŚiGW, w ciągu 30-lecia działalności tego narodowego Funduszu, ze środków krajowych: Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpożarowe Słowińskiego Parku Narodowego – 207 000 zł; Modernizacja systemu ogrzewania osad Słowińskiego Parku Narodowego – 427 500 zł; Plan ochrony Słowińskiego Parku Narodowego – 1,1 mln zł; Zakup sprzętu do wykonywania czynnej ochrony ekosystemów nieleśnych Słowińskiego Parku Narodowego – 300 000 zł; Zakup samochodów terenowo-osobowych i środków łączności dla celów ochrony przeciwpożarowej ekosystemów Słowińskiego PN – 175 000 zł; Edukacja zwiedzających poprzez organizację terenowych punktów interpretacji procesów i zjawisk przyrodniczych – 278 118 zł; Wzmocnienie ochrony bioróżnorodności poprzez ochronę przeciwpożarową ekosystemów leśnych i nieleśnych – 420 000 zł; Ochrona autochtonicznej populacji troci wędrownej jeziora Łebsko – etap II – 220 000 zł; Modernizacja ciepłowni w Smołdzinie przy ul. Bohaterów Warszawy 1B wraz z wymianą pompy ciepła w celu ograniczenia niskiej emisji – 370 300 zł; Termomodernizacja budynku Muzeum Przyrodniczego w Smołdzinie – 537 300 zł; Usuwanie materiałów zawierających azbest z terenu Słowińskiego Parku Narodowego – etap I – 248 400 zł; Odtworzenie wybranych siedlisk torfowo – łąkowych i leśnych Słowińskiego PN – 199 500 zł; Budowa małej infrastruktury edukacyjno-turystycznej na terenie Słowińskiego PN, celem zmniejszenia antropopresji – 167 900 zł; Łagodzenie skutków antropopresji na terenie Słowińskiego Parku Narodowego – 945 486 zł; Wykonanie teledetekcyjnej analizy środowiska przyrodniczego SPN oraz wyposażenie w narzędzia informatyczne – 1,9 mln zł; Ochrona wybranych siedlisk i gatunków priorytetowych Ostoi Słowińskiej PLH220023 i Pobrzeża SłowińskiegoPLB220003Etap1 – 3,6 mln zł; Ochrona siedlisk foki szarej oraz morświna na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego – 1,4 mln zł; Termomodernizacja i rozbudowa obiektów budowlanych w osadzie Smołdziński Las 14 – prawie 491 000 zł; Termomodernizacja i rozbudowa obiektów budowlanych w osadzie Smołdziński Las 14 – 188 326 zł; Przebudowa dróg pożarowych w Słowińskim Parku Narodowym – 953 646 zł.; Budowa ścieżki turystycznej w Obwodzie Ochronnym Rąbka na terenie Słowińskiego Parku Narodowego – 818 216 zł; Nawigacja w Przyszłość – Muzeum Latarnictwa i Ochrony Wartości Przyrodniczo – Kulturowych Wybrzeża Słowińskiego – 762 309 zł; Projekt planu ochrony dla Słowińskiego Parku Narodowego i obszarów Natura 2000 – 523 762 zł; Ochrona żerowisk, krajobrazu, oraz zachowanie i promocja tradycyjnych form użytkowania gruntów rolnych poprzez wykup – 483 473 zł.
Fot. Kazimierz Netka
Dyrektor Sławomir Kmiecik – rzecznik prasowy WFOŚiGW poinformował, że NFOŚiGW przekaże na rzecz Słowińskiego Parku Narodowego dotację w kwocie 483 473 zł na wykup nieruchomości o powierzchni 26,76 ha położonej we wsi Izbica, leżącej na terenie obszarów Natura 2000 „Ostoja Słowińska” PLH 220023 oraz „Pobrzeże Słowińskie” PLB 220003. Umowę w tej sprawie podpisał Dyrektor SPN Marek Sobocki. Jednocześnie grunt ten znajduje się na terenie Światowego Rezerwatu Biosfery UNESCO MAB „Człowiek i Biosfera” oraz obszarze objętym Konwencją Ramsarską „O obszarach wodno-błotnych mających międzynarodowe znaczenie, zwłaszcza dla środowiska ptaków wodnych”.
Planowane do wykupu tereny położone są pomiędzy ujściem Starej Łeby do jeziora Łebsko na południu oraz ujściem Łeby do jeziora na północy, granicząc od zachodu z wąskim pasem gruntów SPN. Znajdują się na niewielkim wyniesieniu stanowiącym naturalny piaszczysto-żwirowy wał brzegowy jeziora Łebsko, porośnięty mozaiką zbiorowisk roślinnych w przekroju od suchych przez wilgotne do szuwarowych. Na obszarze tym występują siedliska Natura 2000: łąki wilgotne z rzędu Molinietalia, murawy napiaskowe z klasy Nardo-Callunetea, murawy ze śmiałkiem darniowym i wrzosem, łąki świeże z rzędu Arrheneteretalia i kwaśna młaka turzycowa. Ponadto teren ten stanowi miejsce żerowania dla licznych gatunków znajdujących się na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych”. Stwierdzono tam występowanie 22 gatunków ptaków, m.in. derkacza, orlika krzykliwego, trzciniaka, żurawia, trzmielojada, srokosza i gąsiorka, 3 gatunków ssaków z rzędu nietoperzy: mroczka późnego, karlika większego i nocka rudego, a ponadto 3 gatunków gadów i 3 gatunków płazów. Zakup pozwoli SPN na działania z zakresu ochrony czynnej.
Wykup ten w zasadniczym stopniu będzie spowodowany przyczyną społeczną. Właścicielka nieruchomości, mieszkająca obecnie w Holandii, swoją prośbę o nabycie gruntu uzasadniła ciężką sytuacją życiową wynikającą ze stanu zdrowia i konieczności pozyskania środków na leczenie i specjalistyczną opiekę. Trudna sytuacja życiowa została potwierdzona przez Wójta Gminy Główczyce na podstawie dostarczonej dokumentacji medycznej. Koszt całkowity wykupu wyniesie 537 193 zł.
Przy okazji podjęcia przedsięwzięcia SPN poinformował, że od wielu lat nasila się proces przeznaczania prywatnych gruntów rolnych, położonych na terenie Parku, pod zabudowę. W przypadku wspomnianych wyżej działek w przeszłości były czynione starania, aby zlokalizować tam ośrodek wczasowy i marinę żeglarską. Według oceny SPN, jest to ostatni moment, kiedy nieruchomość jest do nabycia w całości na korzystnych warunkach cenowych – tak, aby skutecznie ochronić ten ważny przyrodniczo teren.
Jedno z ostatnich dofinansowań Słowińskiego Parku Narodowego przez NFOŚiGW to wsparcie w 2019 roku kupna wyposażenia dla Straży Parku w Słowińskim Parku Narodowym – 153 000 zł
Zakup sprzętu dla straży Słowińskiego Parku Narodowego NFOŚiGW dofinansował dotacją w wysokość 153 tys. zł, przy całkowitym koszcie projektu na poziomie 170 tys. zł. Umowę potwierdzającą przekazanie środków sygnował Dyrektor SPN Marek Sobocki.
Warto nadmienić, że 2/3 powierzchni SPN stanowią wody morskie i śródlądowe, a 1/3 to tereny lądowe, w tym: ruchome wydmy (unikatowe w skali Europy), lasy oraz tereny nieleśne (łąkowe, podmokłe i zalewowe). O randze i wartości przyrodniczej tego Parku świadczy fakt wpisania go do międzynarodowej sieci obszarów chronionych: Światowego Rezerwatu Biosfery UNESCO MAB „Człowiek i Biosfera”, obszaru wodno-błotnego objętego Konwencją Ramsar oraz trzech obszarów Natura 2000: „Pobrzeże Słowińskie”, „Ostoja Słowińska” i „Przybrzeżne Wody Bałtyku”.
Wyposażenie straży Parku w dodatkowy sprzęt pomoże jej w osiągnięciu wyższej sprawności i mobilności przy ochronie cennych siedlisk i gatunków przed niepożądanymi działaniami osób tam przebywających i ewentualnym szkodnictwem. Straż otrzyma quada z niezbędnym wyposażeniem, skuter wodny wraz z osprzętem do prowadzenia patroli, a także w termowizor, noktowizor oraz mobilne biuro z odpowiednim komputerem przenośnym do realizacji zadań bezpośrednio na miejscu zdarzenia w terenie.
– Zakupiony sprzęt będzie przydatny do pracy zarówno na wodzie (także na morzu), jak i na lądzie – zaznaczył Dyrektor Słowińskiego Parku Narodowego Marek Sobocki. – Quadów będziemy mogli używać w terenie leśnym i na wydmach, które są często „wydeptywane” przez turystów nawet w nieudostępnionych miejscach. Musimy mieć możliwość w pełni i w każdych okolicznościach panować nad ruchem turystycznym – tym bardziej, że obecnie notujemy liczne naruszenia strefy morskiej w obrębie Parku, często z użyciem skuterów wodnych. Aby straż Parku mogła podjąć skuteczną interwencję, powinna dysponować porównywalnym sprzętem. Dotychczas go brakowało, co było dużym ograniczeniem, zważywszy, że Słowiński Park Narodowy to dwie mile morskie, czyli obszar sięgający ok. 4 km od brzegu.
Fot. Kazimierz Netka
Wsparcie z programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020 – projekty: Nawigacja w Przyszłość – Muzeum Latarnictwa i Ochrony Wartości Przyrodniczo – Kulturowych Wybrzeża Słowińskiego jako nowoczesne narzędzie programu edukacji ekologicznej Słowińskiego Parku – 4,3 mln zł; Projekt planu ochrony dla Słowińskiego Parku Narodowego i obszarów Natura 2000: Ostoja Słowińska, Pobrzeże Słowińskie i Przybrzeżne Wody Bałtyku – 2,1 mln zł; Nawigacja w Przyszłość, czyli lekcje z klimatem w SPN – prawie 391 000 zł – wynika z informacji, które przekazał nam Wojciech Stawiany – ekspert w Departamencie Promocji i Komunikacji Społecznej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
30 lat NFOŚiGW – co zrobiono?
Gdy powstawał Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), w Polsce mówiło się o kryzysie ekologicznym. Dla przykładu – jeszcze w 1989 r. niemal 100 proc. odpadów komunalnych w Polsce trafiało na wysypiska, a ponad 70 proc. ścieków komunalnych zrzucano do rzek i jezior.
Przez trzy dekady swojej działalności NFOŚiGW na poprawę stanu środowiska w Polsce przeznaczył łącznie prawie 96 mld zł. Ponad połowę tej kwoty stanowiły środki krajowe (50,9 mld zł), a pozostałą część (45 mld zł) – wsparcie zagraniczne, przede wszystkim z unijnych Programów Operacyjnych Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Narodowy Fundusz zawarł z beneficjentami łącznie ponad 31 tys. umów na realizację projektów z zakresu ochrony wód, ziemi, powietrza, przyrody, gospodarki komunalnej i gospodarki odpadami czy edukacji ekologicznej.
Wśród przykładów efektów przedsięwzięć z zakresu gospodarki wodno-ściekowej, zrealizowanych przy wsparciu ze środków Narodowego Funduszu w latach 1989-2018, jest budowa lub modernizacja ponad 1600 oczyszczalni ścieków oraz ponad 83 tys. km kanalizacji. Dofinansowanie (ze środków unijnych i krajowych) wyniosło 33,6 mld zł, przy łącznej wartości projektów wynoszącej prawie 87 mld zł. Działania te przyczyniły się do realizacji Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
Dzięki wsparciu finansowemu Narodowego Funduszu wybudowano również m.in. 7 spalarni odpadów komunalnych o wydajności 1,1 mln ton rocznie oraz zwiększyła się masa odpadów poddanych odzyskowi (w tym recyklingowi) na poziomie 5,4 mln ton w ciągu roku.
Ponadto dzięki zrealizowaniu projektów dofinansowanych z NFOŚiGW zmniejszyła się w skali roku emisja SO2 o 800 tys. ton, ograniczona została też emisja pyłów o 260 tys. ton i emisja CO2 o 14,8 mln ton. Efekty ekologiczne i energetyczne działań Narodowego Funduszu to także produkcja energii z odnawialnych źródeł energii – 2,1 TWh w ujęciu rocznym oraz oszczędność energii – 3,4 TWh na rok – napisano na stronie internetowej https://www.gov.pl/web/srodowisko/30-lat-narodowego-funduszu-ochrony-srodowiska-gospodarki-wodnej .
Kazimierz Netka
Czytaj również na portalu: netka.gda.pl