Fot. Kazimierz Netka.

Odkrycia – skarby archeo – tuż za fosą, na zachód od Głównego Miasta Gdańska

Fot. Kazimierz Netka.

Kopiąc w ziemi, można przy okazji poznawać przeszłość, niemal jak z kartek książki. Pod warunkiem, że uważnie ogląda się i bada to, na co się natrafi. Tak postępowano przy budowie Forum Gdańsk, nad Kanałem Raduni, na Targu Siennym i Targu Rakowym. Dzięki skrupulatnej pracy naukowców archeologów, historia Gdańska wzbogaciła się o ogromna liczbę zabytków. Eksploracjami kierował Robert Krzywdziński z Pracowni Badań Archeologicznych Dantiscum w Gdańsku. O szczegółach tych odkryć mówiono podczas konferencji na Historycznym Mostku w Forum Gdańsk, bezpośrednio poprzedzającej odsłonięcie ekspozycji znalezisk. Efekty tych odkryć oglądać można na 5 stoiskach: Biżuteria, Handel, Plakietki, Ślusarstwo i Zabawki.

Fot. Kazimierz Netka.

– Forum Gdańsk znajduje się w wyjątkowym, historycznym miejscu, u zbiegu ulic Targ Sienny i Targ Rakowy – mówiła Magdalena Gibney – dyrektor Forum Gdańsk. – Ta przestrzeń od wieków kojarzona jest przede wszystkim z handlem. Warto jednak zaznaczyć, że na tym terenie kwitło również życie społeczne rodzinne i kulturalne gdańszczan. Współczesne rozwiązania, które oferuje Forum Gdańsk nawiązują do historii tego miejsca. Każdy tu znajdzie przestrzeń dla siebie. Tu realizujemy we współpracy z miastem różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, społeczne i prozdrowotne. Dziś spotykamy się na Mostku Historycznym, z okazji otwarcia wystawy archeologicznej. Ekspozycja zabytków pochodzących z okresu od XIV do XVIII wieku przybliży zarówno gdańszczanom jak i turystom historię tego miejsca. Myślę, że będzie to dla wszystkich wyjątkowe doświadczenie. Serdecznie zapraszam – powiedziała Magdalena Gibney – dyrektor Forum Gdańsk.

O szczegółach badań opowiedział archeolog Robert Krzywdziński – kierownik projektu „Wykopaliska na Targu Siennym”. Mówił nie tylko o eksponatach, które można podziwiać na pięciu ekspozycjach, ale również o tych, które na wystawie się nie znalazły:

Fot. Kazimierz Netka.

– Badania archeologiczne na tym terenie były realizowane od listopada 2013 roku do stycznia 2017 roku – powiedział Robert Krzywdziński. Objęły one swym zasięgiem obszar o powierzchni blisko 27 000 metrów kwadratowych. Miąższość (grubość) zbadanych nawarstwień wynosiła od 4 metrów w części północnej aż po 8,5 metra w części południowej. Teren ten jest zlokalizowany po zachodniej stronie Głównego Miasta w bezpośrednim sąsiedztwie pasa dzisiejszych ulic Okopowa i Wały Jagiellońskie, które do końca XIX wieku były fosą. Na wysokości Bramy Wyżynnej przebiegały wały ziemne. Było to bezpośrednie przedmieście Głównego Miasta do końca XIX wieku.

Ze względów technicznych, funkcjonowania starych sieci różnych instalacji w ziemi, badania podzielono na 30 wykopów i realizowano je etapami, w jednym czasie albo w kolejnych okresach.

Fot. Kazimierz Netka.

W trakcie badań uzyskaliśmy około 130 000 zabytków. Wśród tej liczby są ładniejsze o wartościach ekspozycyjnych, ale też fragmenty skorup, gwoździe i bardziej zniszczone wyroby. Na wystawie umieszczono 278 zabytków w 5 gablotach. Na tym slajdzie widać zabytki, których nie ma na wystawie: np. w centrum torba skórzana, klamerka z napisami, noże, w prawym górnym rogu plomby, w tym złocone – którymi były opatrywane jak znakami jakości bele sukna. Te złocone oznaczają import bel sukna z Anglii, z różą.

Poza tym są okucia naczynia, stylusy do pisania na woskowych tabliczkach i inne przedmioty.

1. Plakietki

Fot. Kazimierz Netka.

To znaki nazywane pamiątkami z pielgrzymek; jednostronne, odlewy wykonane z cyny i ołowiu. W te plakietki i inne pamiątki zaopatrywali się pielgrzymi po przybyciu do ośrodka kultu. W średniowieczu pielgrzymowanie było bardzo popularne począwszy od XIII wieku, a takimi głównymi ośrodkami były Jerozolima, Rzym i Santiago de Compostela. Istniały też mniejsze ośrodki i lokalne. Gdańsk również był takim miejscem, do którego prawdopodobnie pielgrzymowano i tu jest plakietka, która prawdopodobnie pochodzi z tego miejsca. Plakietki były przyszywane do ubrań, toreb, do nakryć głowy, kapeluszy. Pielgrzym był więc widoczny z daleka. W czasie swej wędrówki, która była trudna i uciążliwa; mógł cieszyć się pomocą u lokalnych osób, noclegiem, darmowym pożywieniem, pomocą medyczną.

Tu plakietki z różnych ośrodków pątniczych. Przedstawiane są sceny i osoby związane z relikwiami przechowywanymi w tych ośrodkach, z wydarzeniami o charakterze świeckim. Głowa Jana Chrzciciela na talerzu z Francji i inne plakietki, adoracje szaty Najświętszej Marii Panny z Akwizgranu.

Fot. Kazimierz Netka.

Pątnicze wędrówki stały się bardziej popularne pod koniec XV wieku z okazji zbliżającego się roku 1500, jubileuszowego. W Niemczech powstała mapa przeznaczona dla pielgrzymów, środkowa Europa, o orientacji południowej (Włochy u góry), obejmująca też obszar Polski.

Fot. Kazimierz Netka.

Szlaki pielgrzymie zostały zaznaczone kropkowanymi liniami. Był też szlak z Gdańska do Rzymu.

2. Handel

Fot. Kazimierz Netka.

Numizmatyka: Pod Forum Gdańsk znaleziono m.in. 1837 monet, w tym 3 złote – u góry: złoty gulden węgierski z XV wieku i z XIX wieku złote 10 marek. Monety były też srebrne i drobniejsze miedziane.

Fot. Kazimierz Netka.

Pozyskaliśmy 185 liczmanów – powiedział Robert Krzywdziński. – Monetopodobnych krążków z różnymi przedstawieniami, zdobieniami, które służyły do prowadzenia obliczeń, podobnie jak na liczydle. One, te obliczenia były wykonywane na planszy – abakusie podzielonym 5 liniami oraz przedzielonym pionowo. Linia najbliższa operatora to jednostki, potem dziesiątki, setki, tysiące. Z pomocą liczmanów dokonywano różnych obliczeń. Na jednym z liczmanów jest abakusik w gablocie. Imitacje abakusa też pokazaliśmy.

Fot. Kazimierz Netka.

Tłoki pieczętne, których 20 sztuk, pozyskano. Na nich istnieją powtarzające się znaki nazywane gmerkami – herbami miejskimi, uproszczonymi, z inicjałami rodzinnymi. Portret kupca z Gdańska.

Z handlem związane są wagi, odważniki: 30 sztuk, u góry po lewej stronie belki i jarzemka poziome i pionowe. Wyżej po lewej – waga składana do odważania monet i szalki do takiej wagi.

Fot. Kazimierz Netka.

Istotnym było odważenie złotych monet podlegających różnym manipulacjom, oszustwom. Do odważania monet z różnych regionów Polski i Europy służyły również odważniki monetarne – niewielkie spłaszczone kostki z niewielkim oznaczeniami. One miały charakterystyczne oznaczenia dla danych monet, np. dłoń charakterystyczna dla monet z Amsterdamu.

W trakcie badań uzyskaliśmy odważniki tzw. kubeczkowate – serie odważników w formie pojemników wkładanych jeden w drugi; największy miał wieczko zamykane – mówił Robert Krzywdziński. – Odważników pozyskaliśmy 149, z czego 42 monetarnych, a 107 handlowych i kramarskich.

Fot. Kazimierz Netka.

Ponadto pozyskaliśmy 391 tokenów, żetonów – to substytuty pieniądza z powodu zmieniających się systemów pieniężnych i powstawania różnych uciążliwości, dokonywano transakcji kompensaty za wykonaną prace – za pomocą znaków ołowianych z odciśniętymi na nich przedstawieniami i cyframi. Nimi płacono za pracę na rzecz miasta, którą każdy obywatel w określonej ilości dni miał obowiązek wykonać. W zamian otrzymywał taki żeton, który potem składał do kasy miejskiej.

Takimi znakami płacono też za prace dla mieszczan prowadzących jakieś przedsiębiorstwa – to żetony z gmerkami; kościelne – którymi płacono żebrakom – do zrealizowania w stołówkach czy za inną pomoc; żetony z przedstawieniami zwierząt – przypuszczalnie z nietoperzem – jako potwierdzenie wykonanej pracy stróżowania nocnego czy coś podobnego.

Fot. Kazimierz Netka.

Pozyskaliśmy zabytek, ale nie wiedzieliśmy co zostało na nim przedstawione. Co się okazało, to prawdopodobnie młotek używany podczas brukowania. Być może duża liczba takich żetonów związana jest z dużą ilością wykonywanych nawierzchni brukowych, które odsłoniliśmy w trakcie badań. Największa miała 445 metrów kwadratowych. Tu widać lokalizację; z rynsztokami oraz krawężnikami drewnianymi.

3. Biżuteria

Fot. Kazimierz Netka.

Razem 412 sztuk: pierścionki, mosiężne i cynowe; naszyjnik z oryginalnym sznurem lnianym konopnym z bursztynowymi paciorkami; pierścionek z dwoma oczkami, nie jest złoty, prawdopodobnie były w nim kamienie szlachetne popularne w późnym średniowieczu.

4. Zabawki

Fot. Kazimierz Netka.

Pozyskaliśmy ich 198 w trakcie badań. Głównie zastawy stołowej, która była wykorzystywana w trakcie zabaw przez dzieci, jako elementy pojedyncze, ale też w domach dla lalek – powiedział Robert Krzywdziński. Jedno z tych pomieszczeń to kuchnia i dużo w niej było elementów zastawy stołowej.

Fot. Kazimierz Netka.

Grzechotki – jedna z mosiężnego drutu, w środku kulka z blachy, a w niej kolejna kulka. Grzechotka działa do dzisiaj. Jest też wózek oraz łóżeczka.

Fot. Kazimierz Netka.

Również te zabytki nie są dobrze zachowane ale to ciekawa sprawa: 184 sztuki pozyskaliśmy z kości – człon palcowy od zagłębionej strony nawiercony i zalany ołowiem. To minikręgiel. Dzieci rzucały kulki w stronę tych pionków.

5. Ślusarstwo

Fot. Kazimierz Netka.

Pozyskaliśmy 231 kłódek, 19 zamków, 279 kluczy – wyliczał Robert Krzywdziński. -Zamki są z charakterystycznymi wąsami, są pozostałości mechanizmu. Takie zamki były dość powszechne; do dzisiaj w Bazylice Mariackiej można zobaczyć podobny zamek. Kłódki różnego kształtu od małych aż po naprawdę duże; również takie, które otwierało się z pomocą kluczy jakie ma dzisiaj przeciętny człowiek (też przedstawienie ikonograficzne) Klucze różnych rozmiarów i wzorów.

O szczegółach dotyczących ekspozycji, poinformowali nas także Monika Ostrowska z Biura Prasowego Forum Gdańsk i Adam Bajer z Biura Prasowego Multi Poland:

Forum Gdańsk: Forum Zabytków

Fot. Kazimierz Netka.

W piątek, 11 lutego na Historycznym Mostku w Forum Gdańsk odbył się wernisaż wystawy archeologicznej. Ekspozycja zabytków pochodzących z okresu XIV-XVIII w. przybliża zarówno gdańszczanom jak i turystom historię Targu Siennego. Kilkaset eksponatów ułożonych w pięciu tematycznych gablotach stanowi część opowieści multimedialnej o gdańszczanach. Zabytki zostały wyeksponowane wzdłuż przepływającego przez Forum Gdańsk kanału.

Fot. z Archiwum Forum Gdańsk.

– Podczas wykopalisk przed budową centrum archeolodzy pozyskali blisko 130 tys. zabytków. Teraz część z nich jest prezentowana szerszej publiczności. Nasi goście będą mieli okazję poznać historię miejsca, w którym znajduje się centrum handlowe. Myślę że będzie to wyjątkowe doświadczenie. Udało nam się zachować dziedzictwo miejsca, nie tylko pokazując eksponaty, ale również opowiadając historie żyjących tu gdańszczan – informuje Magdalena Gibney z Multi Poland, dyrektor Forum Gdańsk. I dodaje: – Wystawa zostanie z nami na stałe, a eksponaty będą regularnie wymieniane.

Wśród zabytków wydobytych z wykopalisk znajdują się między innymi złote i srebrne monety, żetony, biżuteria, plakietki pątnicze oraz zabawki. Archeolodzy pozyskali również elementy zabudowy stanowiące pozostałości domów murowanych i szkieletowych, a także drewniane wodociągi, pozostałości nawierzchni ulic brukowanych i pieców. Warto przypomnieć, że Historyczny Mostek w Forum Gdańsk pochodzi z 1807 roku. Jeden z brzegów bulwaru wyłożony został brukiem pozyskanym w wyniku prac archeologicznych prowadzonych na Targu Siennym.

– Zabytki mają wyjątkowy charakter. W gablotach można obejrzeć te najlepiej zachowane – mówi Robert Krzywdziński, kierownik badań z Pracowni Badań Archeologicznych Dantiscum w Gdańsku. – Gdyby nie wsparcie finansowe Forum Gdańsk ich konserwacja nie byłaby możliwa – dodaje.

Koszty poniesione przez Forum Gdańsk z tytułu badań archeologicznych zamykają się w kwocie blisko 6,5 miliona złotych.

Gabloty ekspozycyjne z multimedialną opowieścią

Pięć gablot tematycznych posiada wbudowane ekrany dotykowe. Dzięki temu użytkownik będzie miał możliwość poznać szczegóły dotyczące danego przedmiotu oraz opis kategorii. Będzie też miał możliwość swobodnego wyboru tematu, który chce zgłębić. Informacje na ekranie uzupełniane będą zdjęciami.

Fot. Kazimierz Netka.

Prezentowane zabytki podzielone zostały według kategorii: biżuteria, handel, plakietki, ślusarstwo i zabawki. Warto zaznaczyć, że zabawki, które cieszyły małych gdańszczan, pochodzą z późnego średniowiecza. Biżuteria, którą podziwiać będą odwiedzający Forum Gdańsk zdobiła średniowieczne damy.

Przypomnijmy, nad treścią merytoryczną wystawy czuwa Pracownia Badań Archeologicznych Dantiscum w Gdańsku. Wystawa ma zarówno edukować jak i inspirować do zgłębiania wiedzy na temat historii miejsca, w którym znajduje się centrum handlowe Forum Gdańsk, zarządzane przez Multi Poland. Informacja o wystawie dostępna będzie na stronie internetowej www.forumgdansk.pl .

O Multi

Multi Poland jest częścią Multi Corporation, czołowej paneuropejskiej firmy strategicznego zarządzania nieruchomościowymi aktywami handlowymi. Zarządza ona ponad 80 nieruchomościami handlowymi w Europie i Turcji, w tym 6 w Polsce. Przyjmują one ponad 400 milionów klientów rocznie, którzy wydają tu, szacunkowo, 4 miliardy euro w ponad 6 000 sklepów, restauracji i lokali rozrywkowych. Klientami Multi są zarówno globalni inwestorzy nieruchomościowi, jak i regionalni deweloperzy i właściciele. Multi oferuje pełne spektrum usług zarządczych, w tym: asset management, zarządzanie operacyjne, przebudowę i remonty, komercjalizację, obsługę prawną oraz zarządzanie zgodnością z przepisami. Dzięki swojej szczegółowej znajomości sieci handlowych i innych najemców, inwestorów, konsumentów oraz rynków lokalnych Multi chroni i podnosi wartość aktywów w każdej fazie procesu zarządzania. Szeroka wiedza firmy z zakresu finansów, handlu i techniczna pozwoliła jej w ostatnich kilku latach wyprzedzić branżę w kategoriach najmu, przychodu z czynszów i nowoczesnego marketingu centrów handlowych. Od założenia w 1982 r. firma brała udział w ponad 200 projektach deweloperskich obejmujących łącznie ponad 5 mln mkw. GLA o wartości prawie 13 mld euro oraz zdobyła za nie ponad 200 nagród branżowych. Multi działa w 12 krajach, w tym w Holandii, gdzie ma swoją siedzibę, a także w: Belgii, Niemczech, Włoszech, Polsce, Portugalii, Słowacji, Hiszpanii, Turcji, Łotwie oraz na Ukrainie i Węgrzech. W polskim portfolio Multi znajdują się nieruchomości komercyjne zlokalizowane we Wrocławiu, Gdańsku, Poznaniu, Koninie, Bielsku-Białej, Katowicach i Szczecinie.

Więcej informacji można znaleźć na www.multi.eu – poinformowali Monika Ostrowska z Biura Prasowego Forum Gdańsk i Adam Bajer z Biura Prasowego Multi Poland.

Fot. Kazimierz Netka.

W 2016 roku, jeszcze w trakcie badań zorganizowano wystawę w większym zakresie: pokazano ponad 1000 zabytków spod Forum Gdańsk; w w Muzeum Gdańska – w piwnicach Ratusza Głównomiejskiego – podsumował kierujący badaniami na budowie Forum Gdańsk Robert Krzywdziński z Pracowni Badań Archeologicznych Dantiscum w Gdańsku. Wydano katalog z tej wystawy 135 stron 234 kolorowe ilustracje, już niedostępny. Przedstawia je również Tom III Dantiscum, wydany w końcu 2021 roku, liczący 638 stron, 2300 ilustracji kolorowych z prezentacją części zabytków, te związane z handlem czyli 1837 monet, liczmany odważniki. Więcej wiadomości można znaleźć na stronie dantiscum.pl .

Kazimierz Netka

Czytaj również na portalu: netka.gda.pl