Uruchomieniem pochylni oraz śluz na Kanale Elbląskim zainaugurowano w tym roku sezon żeglarski w Polsce. To otwarcie stało się sygnałem dla operatorów innych obiektów hydrotechnicznych, by udostępnili je wodniakom i nie tylko.

Na zdjęciu powyżej: Widok z samolotu na fragment Kanału Elbląskiego w rejonie pochylni Jelenie. Fotografia pochodzi z Archiwum RZGW w Gdańsku.

Nic dziwnego, że Kanał Elbląski daje „sygnał” do rozpoczęcia sezonu żeglarskiego. Wszak to unikat na skalę świata. Najważniejszy – ze względu na jego niezwykłość – szlak żeglugowy.

Jest jedynym takim, ciągle czynnym urządzeniem na świecie. Jego mechanizmy napędzane są energią ze źródeł odnawialnych. 20 kwietnia 2016 roku Kanał Elbląski zdobył tytuł: Zabytek Zadbany. W czwartek, 28 kwietnia, otwarto go dla żeglugi. Oznacza to rozpoczęcie sezonu żeglarskiego w Polsce.

Na zdjęciu: Widok na jedną z pochylni. Fot. Z Archiwum RZGW w Gdańsku.

Kanał Elbląski to nasz, regionalny, a także krajowy, a nawet europejski, najbardziej unikatowy w skali świata, zabytek. Odnowiony, ulepszony, wzmocniony, czeka nie tylko na wodniaków. Zawdzięczamy to Regionalnemu Zarządowi Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gdańsku, który ten unikatowy zabytek, zrewitalizował – przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej.

Ważną rolę w tym procesie ożywiania XIX-wiecznego Kanału Elbląskiego odegrała Polska Organizacja Turystyczna, która była Instytucją Wdrażającą projekt inwestycyjny pt. „Rewitalizacja Kanału Elbląskiego na odcinkach Jezioro Drużno – Miłomłyn, Miłomłyn – Zalewo, Miłomłyn – Ostróda – Stare Jabłonki”. To był projekt kluczowy (w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007 – 2013, 6. Oś priorytetowa „Polska Gospodarka na rynku międzynarodowym” Działanie 6.4 „Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym”). Przedsięwzięcie to miało ponadregionalny charakter, gdyż obejmowało nie tylko obszar województwa warmińsko – mazurskiego (powiaty: elbląski, ostródzki, iławski), a także szlak żeglugowy łączący Morze Bałtyckie z regionem Warmii i Mazur.

Na zdjęciu: Kanał Elbląski w rejonie Buczyńca przed rewitalizacją. Fot. Kazimierz Netka.

A jak doszło do realizacji wspomnianego wyżej projektu; do odnowienia tego obiektu? Starania o rewitalizację zabytku sprzed ponad półtora wieku rozpoczęły się w 2007 roku. Potem, 4 lipca 2011 r. dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku – Halina Czarnecka podpisała porozumienie o dofinansowanie ze środków unijnych z Polską Organizacją Turystyczną (POT), która reprezentowała wiceprezes POT – Elżbieta Wąsowicz – Zaborek.

Wartość przedmiotowego porozumienia dla projektu pn.: „Rewitalizacja Kanału Elbląskiego na odcinkach: Jezioro Druzno – Miłomłyn, Miłomłyn – Zalewo, Miłomłyn – Ostróda – Stare Jabłonki” wynosiła wówczas 95 000 000 zł. Uroczystość odbyła się w sali reprezentacyjnej Centrum Kultury w Ostródzie dzięki uprzejmości burmistrza miasta – Olgierda Dąbrowskiego i zgromadziła wiele ważnych osób związanych z Kanałem Elbląskim – czytamy na stronie www.gdansk.rzgw.gov.pl/index.php?mod=content&path=2,13,210,572″http://www.gdansk.rzgw.gov.pl/index.php?mod=content&path=2,13,210,572.

Rewitalizacja była pierwszym od ponad 150 lat, kompleksowym remontem Kanału. Prace miały na celu poprawienie warunków żeglugowych i bezpieczeństwa na Kanale, co wiązało się z odtworzeniem wszystkich budowli i mechanizmów obiektu, nadwerężonych eksploatacją. Projekt rewitalizacji był podzielony na cztery zadania – napisano w komunikacie z inauguracyjnego rejsu po wyremontowanych pochylniach Kanału Elbląskiego, 29 maja 2015 roku. Goście Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku, na statkach Kormoran i Ostróda, przepłynęli od pochylni Jelenie do Buczyńca. Rejs połączony był z uroczystym oddaniem Kanału Elbląskiego do użytkowania po rewitalizacji.

Na zdjęciu: Podpisywanie – w siedzibie Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku – jednego z porozumień w ramach zabiegów rewitalizacyjnych Kanału. Fot. Kazimierz Netka.

Teraz ów zabytkowy szlak wodny atrakcyjny jest dla każdego wczasowicza, a dla cudzoziemców przede wszystkim. Nigdzie bowiem na świecie nie zobaczą takiej drogi lądowo – rzeczno – jeziornej z ciągle czynnymi mechanizmami, napędzanymi odnawialną energią! Aż trudno uwierzyć, że to nie jest współczesny pomysł, a dzieło inżyniera, który żył w XIX wieku!

Warto więc poznać historię najwspanialszego zabytku, unikatowego na skalę świata. Popłyń nim, spaceruj równolegle do niego lub pojedź rowerem! Kanał Elbląski to bowiem niezwykły szlak żeglugi śródlądowej, gdzie statki płyną, ale też pokonują górki. A przede wszystkim godnym uwagi jest to, że do wciągania jednostek pływających na wzniesienia nie używa się silników, produkujących spaliny! Do tych czynności wykorzystywana jest siła spadającej wody!

Na zdjęciu: Jachty na kanale Elbląskim, przed rewitalizacją. Fot. Kazimierz Netka.

Ten XIX-wieczny pomysł jest godny naśladowania, zwłaszcza teraz, gdy próbujemy w jak największym stopniu wykorzystywać odnawialne źródła energii! Jak takie niewyczerpalne zasoby przyrody można “zaprząc” do pracy na rzecz ludzi – można zobaczyć na pochylniach: Buczyniec, Kąty, Oleśnica, Jelenie, Całuny. Warto odwiedzić Izbę Historii Kanału Elbląskiego, którą udostępnia Żegluga Ostródzko-Elbląska. Obiekt ten – Izba Historii – znajduje się niedaleko pochylni Buczyniec.

Na zdjęciu: Śluza Miłomłyn. Fot. Z Archiwum RZGW w Gdańsku.

Kanał Elbląski uzyskuje coraz większe uznanie. Wzrastają szanse, że obiekt ten zostanie wpisany na Listę UNESCO – rejestru najcenniejszych dla dziejów ludzkości, obiektów.

Na mocy Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 stycznia 2011 r. Kanał Elbląski został uznany za Pomnik Historii – jako zabytek hydrotechniki z XIX w. o randze międzynarodowej (system 5 pochylni z rozwiązaniem tzw. „suchego grzbietu” i wyciągów mechanicznych o napędzie wodnym, 4 śluzy, 5 jazów, 4 wrota: bezpieczeństwa i przeciwpowodziowe). Niedawno, dokładnie 20 kwietnia 2016 roku, kanał ów zdobył kolejne laury. Wygrał w konkursie o tytuł: Zabytek Zadbany.

Na zdjęciu: Ekspozycja Kanału Elbląskiego na Gdańskich Targach Turystycznych. Fot. Kazimierz Netka.

Do tej niezwykłej wodno – lądowej trasy żeglugowej można dopłynąć nie tylko z Gdańska, ale nawet z głębi Europy, np. z Krakowa, z Berlina! Więcej o rewitalizacji napisano na stronie www.rzgw.gda.pl . Tam są komunikaty żeglugowe – wiadomości na temat godzin otwarcia pochylni na Kanale Elbląskim, śluz na rzekach i kanałach w dorzeczu dolnej Wisły (od zapory we Włocławku do Bałtyku). Pochylnie Kąty i Buczyniec czynne są w godz. 8 – 19, natomiast przejścia jednostek pływających – w godz. 8.30 – 18.30. Ostatnie przejście powinno rozpocząć się przed godz. 14.30 aby zapewnić sobie mozliwość przedostania się przez wszystkie pięć pochylni do godz. 17.30. Pochylnie Całuny, Jelenie, Oleśnica czynne są w godz. 9 – 18. Przejścia odbywają się w godz. 9.30 – 17.30. Ostatnie należy zacząć przed godz. 15.30, aby zdążyć przez wszystkie pięć pochylni do godz. 18.30. Dodatkowych informacji można zaczerpnąć u pracowników Nadzoru Wodnego w Buczyńcu. Szczegółowe wiadomości dotyczące otwarcia śluz na Wiśle i Nogacie zawarte są w komunikacie nr 4/2016, zamieszczonym na stronie internetowej www.gdansk.rzgw.gov.pl . Chodzi np. O śluzy: Przegalina Południowa, Gdańska Głowa, Biała Góra, Sznowo, Rakowiec, Michałowo i Czersko Polskie (podległe Nadzorowi Wodnemu w Bydgoszczy).

Na zdjęciu: nabrzeże w Elblągu. Tu zaczynają się rejsy wycieczkowe statkami po Kanale Elbląskim. Fot. Kazimierz Netka.

Kanał Elbląski jest również szlakiem żeglugi turystycznej, między Elblągiem a Ostródą oraz Iławą. Dokładniejsze informacje są na stronie: http://www.zegluga.com.pl .

Otwarcie Kanału Elbląskiego – „seniora” wśród szlaków żeglugowych – to również znak dla Trójmiasta. Tu, 1 maja ruszają tramwaje wodne. Szczegółowe rozkłady rejsów zamieszczone są na stronie internetowej Zarządu Transportu Miejskiego (www.ztm.gda.pl/hmvc/index.php/sipinfo/wieceji/74) oraz przystankach tramwaju wodnego.

Senior europejskich szlaków żeglownych – Kanał Elbląski – ma więc coraz większe szanse znaleźć się na Liście UNESCO (skrót z j. ang. od nazwy: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization – to Organizacja Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury). UNESCO powstało 16 listopada 1945 roku. Tego dnia, przedstawiciele 37 krajów w tym Polski, spotkali się w Londynie, aby podpisać Akt Konstytucyjny UNESCO, który wszedł w życie 4 listopada 1946 roku po ratyfikacji przez 20 państw.

Starania o wpisanie Kanału na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO podjął Związek Gmin Kanału Ostródzko-Elbląskiego i Pojezierza Iławskiego.

Warunkiem wpisu zabytku na Listę Światowego Dziedzictwa jest spełnienie jednego lub kilku kryteriów stanowiących o wyjątkowości w skali światowej. Miejsca zaliczone w poczet Światowego Dziedzictwa muszą odpowiadać wymogom autentyczności i integralności, określonym w „Wytycznych operacyjnych” (Operational Guidelines) do Konwencji UNESCO. W 2002 roku Komitet Światowego Dziedzictwa przyjął nowe reguły tworzenia Listy.

Obecnie na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się 1031 obiektów w 163 państwach: 802 obiektów kultury, 197 przyrodniczych i 32 o charakterze mieszanym kulturowo-przyrodniczym. Na Listę Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu wpisanych jest 48 miejsc – napisano na stronie: http://www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/ .

Na zdjęciu: Wejście do Białowieskiego Parku Narodowego w Puszczy Białowieskiej, która została wpisana na Listę UNESCO. Fot. Kazimierz Netka.

Obecnie na Liście znajduje się 14 obiektów z Polski: Stare Miasto w Krakowie; Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni; Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945; Puszcza Białowieska; Stare Miasto w Warszawie; Stare Miasto w Zamościu; Średniowieczny zespół miejski Torunia; Zamek krzyżacki w Malborku; Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy; Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy; Drewniane kościoły południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa; Park Mużakowski; Hala Stulecia we Wrocławiu; Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat. Więcej wiadomości można znaleźć na stronie: www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty/ .

Na zdjęciu: Statek wycieczkowy na Kanale Elbląskim. Fot. Z Archiwum RZGW w Gdańsku.

Kanał Elbląski zwany też Kanałem Ostródzko-Elbląskim jest otoczony troskliwa opieką. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku planuje sprawdzenie stanu obawłowań. Na zlecenie dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku zostanie przeprowadzona ekspertyza wałów wzdłuż Kanału Elbląskiego – czytamy na stronie internetowej www.http://rzgw.gda.pl . Ma ona wskazać miejsca przecieków i zaproponować kierunki działań w przyszłości. Badanie zostanie przeprowadzone w tym roku i obejmie wszystkie newralgiczne odcinki obwałowania Kanału. O tych planach dyrektor RZGW, Stanisław Otremba, poinformował podczas spotkania z władzami samorządowymi z rejonu Kanału Elbląskiego i przedsiębiorstwami turystycznymi działającymi na Kanale.  W trakcje spotkania omówiono zasady współpracy w nadchodzącym sezonie turystycznym- czytamy na stronie http://rzgw.gda.pl .

Kanał Elbląski zasługuje więc na tytuły nie tylko Pomnika Historii; Zabytku Zadbanego, ale też Króla Polskiej Turystyki. Takiego obiektu nie posiada żadne inne państwo.

Kazimierz Netka