Na zdjęciu: Wisła w Tczewie, 1 czerwca 2019 roku. Fot. Kazimierz Netka.
Rząd przygotował projekt zagospodarowania Dolnej Wisły, od Włocławka do Gdańska. Z Wisły można wpłynąć wprost na autostradę morską Polska – Karlskrona w Szwecji
Jednym z celów głównych kompleksowego zagospodarowania Drogi Wodnej Dolnej Wisły (DWW) jest zapewnienie warunków do żeglugi
O tym, jakie znaczenie miała Wisła dla gospodarki Polski, w tym Gdańska – można dowiedzieć się w Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku oraz w oddziale tej instytucji: w Muzeum Wisły w Tczewie. Nadarza się szansa, ze Wisła nadal będzie miała olbrzymi dodatni wpływ na bogacenie się Polski. Taką nadzieję stwarza Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą „Kompleksowe zagospodarowanie Dolnej Wisły”.
Wisła miała i ma duże znaczenie nie tylko gospodarcze, ale również naukowe. Można ją nazwać Dolina Mądrości. Tutaj bowiem, w Toruniu, w Grudziądzu, a także we Fromborku nad Zalewem Wiślanym, działał Mikołaj Kopernik. W stolicy Żuław, czyli w Gdańsku, badania prowadził inny astronom: Jan Heweliusz. Jeden z najwybitniejszych nadburmistrzów Gdańska, Leopold Winter, też urodził się nad Dolną Wisłą: w mieście Świecie, na Kociewiu. Z Kociewia pochodził pierwszy wojewoda pomorski: Jan z Jani – reprezentant króla Polski.
Jakie są najnowsze plany rządowe dotyczące tej rzeki? O szczegółach poinformowano na stronie internetowej: https://www.gov.pl/web/premier/projekt-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-ustanowienia-programu-wieloletniego-pod-nazwa-kompleksowe-zagospodarowanie-dolnej-wisly :
Projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pod nazwą „Kompleksowe zagospodarowanie Dolnej Wisły”
Informacje o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie:
Przygotowanie Programu wieloletniego pod nazwą „Kompleksowe zagospodarowanie Dolnej Wisły” (dalej: „Program” lub „PDW”) jest wypełnieniem obowiązków ministra właściwego do spraw żeglugi śródlądowej wskazanych w art. 42a ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z 2022 r. poz. 1097). Zgodnie z zapisami przedmiotowej ustawy, minister właściwy do spraw żeglugi śródlądowej jest zobowiązany do opracowania planu lub programu rozwoju śródlądowych dróg wodnych o szczególnym znaczeniu transportowym, kierując się potrzebą zapewnienia warunków do zrównoważonego rozwoju systemu transportowego kraju.
Dokument jest również odpowiedzią na ratyfikowane przez Polskę w 2017 r. Europejskie porozumienie w sprawie głównych śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym (Dz. U. z 2017 r. poz. 1137), (dalej: „Porozumienie AGN”), w którym wskazano drogi wodne o znaczeniu międzynarodowym znajdujące się na terenie Polski. Wśród nich wskazana została międzynarodowa droga wodna E40 – łącząca Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym.
Na ilustracji: Polskie szlaki wodne zaliczone do systemu AGN. Źródło: Global Compact Poland.
Podpisując Porozumienie AGN, Polska wyraziła intencję do rozwoju i modernizacji wskazanych w Porozumieniu AGN dróg wodnych w sposób mający zapewnić warunki nawigacyjne spełniające kryteria właściwe dla śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym, tzw. klasy „E”, odpowiadające, co najmniej IV klasie żeglowności [1] oraz włączenia do sieci europejskich korytarzy transportowych.
[1] IV klasa żeglowności – zgodnie z klasyfikacją dróg wodnych w Polsce określoną przez rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1170), wydanego na podstawie art. 42 ust. 4 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z 2022 r. poz. 1097) – to klasa o znaczeniu międzynarodowym, dla której przyjęto następujące parametry: minimalna szerokości szlaku żeglownego na rzece: 40 m; minimalna głębokość tranzytowa na rzece: 2,8 m; minimalna szerokości szlaku żeglownego na kanale: 40 m; minimalna głębokość tranzytowa kanału: 3,5 m; promień łuku osi szlaku żeglownego: 650 m; minimalna szerokość śluzy: 12 m; minimalna długość śluzy: 120 m oraz minimalna głębokość na progu dolnym śluzy: 3,5 m.
Objęty zakresem interwencji szlak dolnej Wisły na odcinku od Włocławka do Gdańska stanowi polski fragment międzynarodowej drogi wodnej E40 (dalej: „Droga Wodna Dolnej Wisły” lub „DWW”). Rzeka na przedmiotowym odcinku jest zaniedbana i zanieczyszczona. Jej potencjał jest wykorzystany tylko w niewielkiej części, w sposób nieusystematyzowany, co przez dziesięciolecia doprowadziło do obecnego jej stanu charakteryzującego się fragmentaryczną i chaotyczną zabudową.
DWW nie spełnia warunków umożliwiających prowadzenie efektywnej żeglugi śródlądowej, w tym na zapleczu portów morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Obecna sytuacja wynika przede wszystkim z niskiej jakości istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej lub zupełnego jej braku. Jakość śródlądowych dróg wodnych bezpośrednio przekłada się na możliwość prowadzenia opłacalnego ekonomicznie transportu wodnego śródlądowego.
Brak możliwości transportu DWW powoduje, że wzdłuż jej korytarza oraz na zapleczu portów morskich w Gdańsku, Gdyni i Elblągu nie ma zapewnionego w pełni multimodalnego łańcucha transportowego. W podziale modalnym, dominującą rolę w tym zakresie pełni przede wszystkim transport drogowy. Osiągnięcie w pełni multimodalnego korytarza transportowego łączącego Port Morski Gdańsk z zapleczem lądowym możliwe będzie po zapewnieniu możliwości efektywnego ekonomicznie transportu na DWW. Przystosowanie odcinka drogi wodnej do warunków dających śródlądowemu transportowi wodnemu odpowiednią pozycję w zrównoważonym systemie transportowym kraju wymaga kompleksowego zagospodarowania dróg wodnych, zgodnego z celami polityki transportowej kraju, a co za tym idzie wypełnienia zobowiązań wynikających z Porozumienia AGN.
Program jest również instrumentem wdrożeniowym polityki rozwoju sektora transportu wodnego śródlądowego określonej w projekcie uchwały Rady Ministrów w sprawie ustanowienia programu rozwoju o nazwie „Krajowy Program Żeglugowy do roku 2030” (dalej: „KPŻ2030”), (obecnie na etapie konsultacji społecznych w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko)”. Dodatkowo stanowi wypełnienie części wskazanych w nim zobowiązań. Przyjęcie i realizacja Programu będzie stanowiło jeden z elementów pozwalających na realizację dwóch kamieni milowych wskazanych w KPŻ2030.
Źródło ilustracji: Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej.
Oprócz kwestii transportowych zauważalna jest konieczność uwzględnienia celów polityki wodnej mającej wpływ na zrównoważone gospodarowanie wodą, dostosowanie do zmian klimatu oraz ochronę środowiska.
Należy podkreślić, że na przedmiotowym odcinku drogi wodnej zlokalizowany jest zagrożony katastrofą budowlaną stopień wodny we Włocławku. Według ekspertów, w wyniku hipotetycznej awarii zapory we Włocławku, istnieje duże ryzyko wystąpienia powodzi i przerwanie wałów przeciwpowodziowych. Możliwe straty oszacowano na kwotę 5 522 mln zł, tylko na obszarze samych Żuław kwota ta może wynieść ok. 2 500 mln zł. Podobne skutki może wywołać jednoczesne wystąpienie kilku zatorów lodowych. Oprócz wielomiliardowych strat jakie mogą powstać w przypadku awarii wałów, 56 tys. ludzi zostanie narażonych na utratę życia lub zdrowia. Zalanych zostanie 13 tys. budynków mieszkalnych, 726 społecznych oraz 183 zabytkowych. Przeszło 1450 km2 jest zagrożonych podtopieniem.
Reasumując, istotą problemów zauważalnych w obszarze oddziaływania Programu zalicza się:
– brak zagospodarowania DWW i dostosowania jej do możliwości przewożenia towarów, w szczególności poprzez wypełnienie postanowień AGN,
– brak pełnej modalności systemu transportowego, szczególnie na zapleczach portów morskich,
– występujące gwałtowne zmiany pogody zagrażające bezpieczeństwu, zdrowiu i życiu mieszkańców, a także przynoszące wielomilionowe straty dla gospodarki,
– spadek jakości życia mieszkańców ze względu na stałe zagrożenie spowodowane zmianami klimatu oraz pogarszającą się jakością powietrza i wzrostem hałasu emitowanego przez transport kołowy,
– zagrożenie katastrofą stopnia wodnego we Włocławku.
Istota rozwiązań ujętych w projekcie:
Program odpowiada na potrzebę wykorzystania potencjału Dolnej Wisły, realizacji postanowień Porozumienia AGN oraz konieczności kontynuacji działań wskazanych w ramach projektu KPŻ2030. Wdrożenie dokumentu zapewni dalszy rozwój warunków żeglugowych na rzece Wiśle i pozwoli na zwiększenie dynamiki rozwoju transportu wodnego śródlądowego na zapleczu portów morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Ponadto dokument wypełnia również zobowiązania wskazanych w kamieniach milowych KPŻ2030 (cel szczegółowy 3) określonych jako przeprowadzenie procedur Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko dla programów rozwoju dróg wodnych przygotowywanych na podstawie art. 42a ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (tj. kamień milowy 3a) oraz opracowanie systemu i instrumentów finansowania działalności utrzymaniowej i inwestycyjnej na śródlądowych drogach wodnych (tj. kamień milowy 3f).
Na ilustracji: Międzynarodowe, śródlądowe drogi wodne. Źródło: Global Compact Poland.
Celem głównym realizacji Programu jest kompleksowe zagospodarowanie Drogi Wodnej Dolnej Wisły poprzez zapewnienie warunków żeglugowych na drogach wodnych pozwalających na zwiększenie dynamiki rozwoju transportu wodnego śródlądowego i turystyki wodnej oraz rozwój hydroenergetyki. Ponadto efektem Programu będzie zwiększenie poziomu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego w regionie Dolnej Wisły.
Cel główny Programu zostanie zrealizowany poprzez osiągnięcie celów szczegółowych:
– cel szczegółowy 1 – wzmocnienie integracji portu morskiego Gdańsk z zapleczem lądowym,
– cel szczegółowy 2 – produkcja energii ze źródeł odnawialnych i zwiększenie poziomu bezpieczeństwa krajowego systemu energetycznego,
– cel szczegółowy 3 – poprawa funkcjonowania gospodarki wodnej w ujęciu regionalnym.
W ramach Programu zrealizowana zostanie budowa stopnia wodnego poniżej Włocławka w miejscowości Siarzewo na 706,38 km rzeki Wisły. Stopień wodny, wraz ze zbiornikiem, położony będzie w województwie kujawsko-pomorskim, na terenie gmin: Raciążek, Czernikowo, Nieszawa, Waganiec, Bobrowniki, Lubanie, Fabianki i Włocławek.
Budowla będzie progiem piętrzącym – nie będzie tamowała przepływu wody w Wiśle. Zbiornik zostanie utworzony w ramach naturalnego koryta rzecznego, z obwałowaniami zabezpieczającymi mieszkańców gmin położonych nad Wisłą.
Realizacja Programu przewiduje budowę hydroelektrowni na stopniu wodnym Siarzewo, zwiększającej wykorzystanie źródeł odnawialnych do produkcji energii elektrycznej. Inwestycja, poza produkcją odnawialnej zeroemisyjnej energii elektrycznej, będzie spełniała szereg innych funkcji, związanych przede wszystkim z racjonalnym gospodarowaniem wodami, ale także z zabezpieczeniem mocy startowych dla krajowego systemu energetycznego na wypadek awarii zasilania (ang. blackout). Przyczyni się to do skuteczniejszej realizacji celów współczesnej polityki klimatyczno-energetycznej poprzez zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i stabilizacji krajowego systemu energetycznego.
Jej podstawowe funkcje to:
– ograniczanie skutków suszy i powodzi,
– zwiększenie bezpieczeństwa istniejącego stopnia wodnego we Włocławku,
– rozwój energetyki wodnej poprzez uruchomienie nowej elektrowni wodnej zlokalizowanej przy stopniu wodnym.
Realizacja inwestycji przyczyni się do podniesienia poziomu ochrony przeciwpowodziowej jednostek osadniczych poniżej stopnia Włocławek oraz zapewnienia trwałego bezpieczeństwa stopnia Włocławek.
W kontekście wielowymiarowym Program przyczyni się do:
– rozwoju transportu wodnego śródlądowego,
– zwiększenia konkurencyjności portów morskich,
– zabezpieczenia zasobów wodnych na cele żeglugowe i poza żeglugowe poprzez zwiększenie zasobów dyspozycyjnych w zbiorniku wodnym utworzonych przy stopniu wodnym Siarzewo,
– udrożnienia śluzy żeglugowej na stopniu Włocławek,
– możliwości skoordynowanego rozwoju dróg wodnych zgodnie z Porozumieniem AGN,
– wypełnienia kamieni milowych KPŻ2030,
– likwidacji stanu zagrożenia katastrofą stopnia wodnego we Włocławku,
– zwiększenia poziomu bezpieczeństwa powodziowego w dolinie Włocławsko-Ciechocińskiej (obszaru zamieszkałego przez ponad 100 tys. ludzi) oraz zmniejszy zagrożenie związane z powodziami zatorowo-lodowymi i śryżowymi – umożliwi bezpieczne spławianie lodu ze zbiornika Włocławek,
– zwiększenia retencję wody gruntowej w Dolinie Wisły,
– rozwoju energetyki wodnej,
– stworzenia warunków dla stabilnego ujęcia wody powierzchniowej dla przemysłu i rolnictwa,
– zatrzymania procesu podmywania podpór mostu drogowego we Włocławku,
– ograniczenia zagrożenia awarii rurociągów przekraczających pod dnem koryto Wisły (w rejonie Anwilu Włocławek oraz Jamał w rejonie Gąbinka),
– poprawy tempa wzrostu i rozwoju gospodarczego regionu.
Należy podkreślić, że nie jest możliwe osiągnięcie celów za pomocą innych środków, ze względu na wynikającą z przepisów prawa obligatoryjność wydania uchwały. Nie jest również możliwe osiągnięcie celu za pomocą innych rozwiązań technicznych, które byłyby racjonalne pod względem ekonomicznym, społecznym, gospodarczym i środowiskowych.
Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu: Ministerstwo Infrastruktury (MI).
Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu: Marek Gróbarczyk – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury.
Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu Rady Ministrów: Ministerstwo Infrastruktury.
Planowany termin przyjęcia projektu przez Radę Ministrów: I kwartał 2023 roku
– napisano na stronie internetowej:
Nastaje też nowa szansa dla Żuław – perły Europy. Na Żuławach, w Gdańsku – stolicy Żuław – zostanie zorganizowany Światowy Zlot Skautów: Jamboree 2027.
Jest pomysł na rewitalizację Żuław, które mają stać się spichlerzem nie tylko Polski, ale też Europy.
Żuławy to dzieło międzynarodowe, o czym warto pamiętać i doceniać wysiłki różnych społeczności, pracujących w delcie Wisły od wieków. Teraz, nad Żuławami oraz całą Dolną Wisłą (i jej dorzeczem) od Włocławka do Bałtyku czuwa Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku, będący jednostką Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Warto wiedzieć, że AGN – Europejskie Porozumienie w Sprawie Głównych Śródlądowych Dróg Wodnych o Międzynarodowym Znaczeniu (Konwencja AGN), zawarte zostało w Genewie w 1996 roku – na posiedzeniu Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. Przez 20 lat wykazywaliśmy tym układem niewielkie zainteresowanie. O tym, że Polska przystąpi do AGN – poinformowano kilka lat temu, podczas konferencji w Sopocie. Ratyfikowaliśmy tę konwencję w 2017 roku.
Konwencja AGN ustanowiona została przez Organizację Narodów Zjednoczonych – ONZ. Skrót AGN pochodzi od francuskiej nazwy: Accord Européen Sur Les Grandes Voies Navigables – AGN). Konwencja AGN podpisana została 19 stycznia 1996 roku w Genewie.
Kazimierz Netka
Czytaj również na portalu: netka.gda.pl