Na zdjęciu: Bursztynowy ołtarz w Kościele Św. Brygidy w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.
Życie religijne w Polsce. Wyniki badania spójności społecznej 2018.
Reprezentacyjne „Badanie spójności społecznej” zostało przeprowadzone na zlecenie GUS w dniach 05.02-30.05.2018 r. Odpowiedzi na pytania w kwestionariuszu indywidualnym udzieliło ponad 13 tys. osób w wieku 16 lat i więcej. Dane z roku 2015 pochodzą z poprzedniej edycji badania.
Blisko 94% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej deklaruje przynależność do wyznania religijnego. Wskaźniki religijności pokazują, że prawie 81% uznaje się za osoby wierzące a 3% za niewierzące; około 70% osób modli się raz w tygodniu lub częściej. W mszach lub nabożeństwach co najmniej raz w tygodniu uczestniczy natomiast połowa mieszkańców Polski. Poziom religijności jest zróżnicowany ze względu na wiek. Przejawy życia religijnego uwzględnione w badaniu wskazują na wyższą religijność w starszych grupach wieku – ustalił Główny Urząd Statystyczny.
Fot. Kazimierz Netka
W notatce zaprezentowane zostały podstawowe wyniki zrealizowanego w pierwszej połowie 2018 r. Badania spójności społecznej dotyczące życia religijnego mieszkańców Polski. Zebrane w badaniu informacje takie jak autodeklaracja wiary, przynależności do wyznania czy poczucie związku z parafią, a także instytucjonalne i indywidualne wymiary religijności ukazane poprzez częstotliwość wypełniania wybranych praktyk pozwalają przedstawić ogólny obraz religijności mieszkańców Polski w wieku 16 lat lub więcej.
Przynależność do wyznania religijnego
W 2018 r. około 94% mieszkańców Polski mających 16 lat i więcej identyfikuje się z instytucjami wyznaniowymi. Najliczniejszą zbiorowość tworzą wierni Kościoła rzymskokatolickiego (91,9%). Członkowie innych Kościołów i związków wyznaniowych to łącznie 1,7% populacji osób w wieku 16 lat i więcej. Drugą co do wielkości grupą wyznaniową w Polsce są wierni Kościoła prawosławnego (0,9%). Członkowie Kościołów protestanckich stanowią 0,3%, Świadkowie Jehowy 0,2%, a wierni Kościoła greckokatolickiego 0,1% mieszkańców Polski.
Brak przynależności do jakiegokolwiek wyznania deklarowało natomiast ok. 3% osób.
Pozostałe osoby (łącznie 3,4%) odmówiły odpowiedzi na pytanie bądź nie potrafiły określić swojej przynależności wyznaniowej.
W 2018 r. w porównaniu z 2015 r. nie nastąpiły wyraźne zmiany w strukturze wyznaniowej w Polsce, chociaż odnotowano niewielki (o prawie 1 p. proc.) spadek odsetka osób należących do Kościoła rzymskokatolickiego.
Stosunek do wiary religijnej
Mimo, że deklaracja o stosunku do wiary religijnej ukazuje jedynie przybliżony obraz znaczenia i roli religii w życiu człowieka, to jest ona jedną z najbardziej powszechnych miar religijności nazywaną globalnym wyznaniem wiary. Jak wykazały wyniki badania, w pierwszej połowie 2018 r. blisko 70% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej to osoby wierzące, a ok. 11% osób określiło siebie jako głęboko wierzące. Kolejną grupę tworzą osoby niezdecydowane, ale przywiązane do tradycji religijnej lub poszukujące (11%). Osoby obojętne wobec wiary stanowią niecałe 6% a osoby niewierzące – 3% analizowanej populacji. Z Badania spójności społecznej wynika, że pomiędzy rokiem 2015 a 2018 nie nastąpiły istotne zmiany w globalnym wyznaniu wiary mieszkańców Polski, choć wystąpił niewielki (nieco ponad 1 p. proc.) spadek odsetka osób niezdecydowanych lub poszukujących.
Niespełna 81% mieszkańców Polski określiło się jako osoby wierzące albo głęboko wierzące, natomiast 3% jako niewierzące.
Stosunek mieszkańców Polski do wiary jest zróżnicowany w zależności od wieku. Najniższy odsetek osób wierzących (deklaracje: głęboko wierzący i wierzący) odnotowano w grupie wieku 25-34 lata (74%) oraz 16-24 lata (75%). Te grupy wieku charakteryzują się też relatywnie najwyższymi odsetkami osób niewierzących (po około 5%) i obojętnych religijnie (około 7%- 8%).
Fot. Kazimierz Netka
Osób wierzących przybywa wraz z wiekiem. Najwyższe odsetki zanotowano wśród najstarszych mieszkańców Polski (75 lat i więcej) – 90% oraz w grupie wieku 55-64 lat – 86%. Wpływ wieku jest najbardziej widoczny w przypadku osób głęboko wierzących. Odsetek osób głęboko wierzących w najmłodszej z analizowanych grup wieku wynosi niecałe 5% i jest ponad trzykrotnie niższy niż wśród osób w wieku 65-74 lata i sześciokrotnie niższy niż wśród osób w wieku 75 lat i więcej (29% głęboko wierzących).
Uczestnictwo w mszach, nabożeństwach lub spotkaniach religijnych
Ważnym przejawem zinstytucjonalizowanego wymiaru religijności jest uczestnictwo w praktykach religijnych takich jak msze św., nabożeństwa i spotkania religijne. W świetle Badania spójności społecznej połowa mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej uczestniczy w nich co najmniej raz w tygodniu, z czego niespełna 4% „chodzi do kościoła” codziennie lub częściej niż raz w tygodniu. Nieco ponad 17% uczestniczy w zbiorowych praktykach religijnych 1-2 razy w miesiącu, a przeszło 26% – tylko z okazji świąt lub rzadziej. Niewiele ponad 6% w ogóle nie uczestniczy w tego typu praktykach religijnych. Częstotliwość uczestnictwa mieszkańców Polski w przedstawionych tu praktykach religijnych pomiędzy rokiem 2015 a 2018 nie zmieniła się znacząco.
Częstotliwość uczestnictwa w wymienionych praktykach religijnych różni się w zależności od wieku. Najrzadziej uczestniczą w nich osoby w wieku 25-34 lata. W grupie tej odnotowano najniższy odsetek osób, które odbywają praktyki religijne raz w tygodniu lub częściej – 36% oraz najwyższe odsetki osób praktykujących „tylko z okazji świąt lub rzadziej” (niecałe 37%) albo w ogóle niepraktykujących – przeszło 8%. Wraz z wiekiem rośnie odsetek osób częściej uczestniczących w mszach i nabożeństwach (raz w tygodniu lub częściej) od niespełna 45% wśród osób w wieku 35-44 lata do 64% – wśród osób mających 75 lat i więcej. Wzrost ten jest szczególnie widoczny w grupie osób praktykujących najczęściej. Wśród najstarszych mieszkańców Polski odnotowano bowiem najwyższy odsetek (9,5%) osób praktykujących częściej niż raz w tygodniu. Wskaźnik ten jest przeszło dziesięciokrotnie wyższy niż wśród osób z najmłodszej grupy wieku (16-24 lata), w której to grupie wyniósł on niespełna 1%.
Połowa mieszkańców Polski uczestniczy w mszach św., nabożeństwach, spotkaniach religijnych przynajmniej raz w tygodniu.
Odsetek osób głęboko wierzących rośnie wraz z wiekiem – od 5% wśród najmłodszych (w wieku 16-24 lata) do 29% wśród najstarszych mieszkańców Polski.
Częstotliwość modlitwy
Jednym z wymiarów religijności prywatnej jest modlitwa. Osoba wierząca może modlić się zarówno podczas uczestnictwa w rytuale (np. na mszy św. czy nabożeństwie) jak i w samotności lub z rodziną. Modlitwa może mieć więc charakter zarówno indywidualny jak i zbiorowy.
W 2018 r. prawie 42% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej modli się prawie codziennie lub częściej (np. kilka razy w ciągu dnia), a 28% – raz w tygodniu. Rzadziej (1-2 razy w miesiącu) modli się niespełna 9% osób, a kilka razy w roku – około 10%. Przeszło 4% osób modli się bardzo okazjonalnie (raz w roku lub rzadziej), a niespełna 8% nigdy się nie modli. W stosunku do roku 2015 zanotowano jedynie nieznaczne zmiany: niewielki wzrost odsetka osób modlących się często tj. raz w tygodniu (o 2 p. proc.) i kilka razy w ciągu dnia (o 1 p. proc.) oraz nieznaczne spadki (po około 1 p. proc.) odsetka osób modlących się rzadko (raz, dwa razy w miesiącu lub rzadziej).
Bardzo duży wpływ (podobnie jak w przypadku uczestnictwa w mszach i nabożeństwach) na częstotliwość modlitwy ma wiek. Najrzadziej modlącą się grupą są osoby w wieku 25-34 lata. Nieznacznie częściej modlą się osoby młodsze (w wieku 16-24 lata). Poza tym częstotliwość modlitwy rośnie wraz z wiekiem. Szczególnie mocno zaznacza się to w przypadku częstej modlitwy (tzn. prawie codziennie lub częściej).
W 2018 r. prawie codziennie lub częściej modli się od ok. 24% osób w wieku 25-34 lata, 27% osób w grupie 16-24 lata do ok. 59% osób w wieku 65-74 lata oraz prawie 75% osób w najstarszej grupie wieku – tj. 75 lat i więcej. Jednocześnie wśród osób najstarszych odnotowano najniższy odsetek osób nigdy nie modlących się. Wynosi on niespełna 4% i jest prawie trzykrotnie niższy niż wśród osób w wieku poniżej 35 lat (ok.11% nigdy nie modlących się).
Fot. Kazimierz Netka
Poczucie związku z parafią, własną wspólnotą religijną
Ocena subiektywnego poczucia związku z parafią, zborem, kościołem lokalnym stanowi ważne dopełnienie obrazu religijności i znaczenia instytucji wyznaniowych w życiu mieszkańców Polski. Miara ta uwzględnia bowiem nie tylko aspekt religijny ale także instytucjonalnowspólnotowy. Parafie, kościoły lokalne poza funkcją typowo religijną odgrywają bowiem także ważną rolę społeczną. W 2018 r. związek ze swoją parafią, zborem, kościołem lokalnym czy własną wspólnotą religijną odczuwa ok. 66% mieszkańców Polski w wieku 16 lat i więcej, w tym prawie 22% określa ten związek jako bardzo silny. Brak poczucia więzi z parafią deklaruje przeszło 27% osób, w tym prawie 14% wyraża zupełny brak poczucia związku. Wyniki badania wskazują, że poziom autoidentyfikacji z parafią, własną wspólnotą wyznaniową w stosunku do roku 2015 pozostał praktycznie na niezmienionym poziomie.
Około 66% mieszkańców Polski odczuwa związek ze swoją parafią, wspólnotą religijną, w tym niespełna 22% czuje się z nią bardzo silnie związana.
Poczucie związku z parafią, wspólnotą religijną to kolejny aspekt życia religijnego, na który znacząco wpływa wiek. Podział na grupy wieku pozwala wyodrębnić trzy podejścia do identyfikacji ze wspólnotą religijną. Pierwsze – to podejście osób młodszych (w wieku 16-44 lata), wśród których poziom autoidentyfikacji z parafią jest relatywnie najniższy i kształtuje się na poziomie 53-58%, a brak poczucia związku z parafią odczuwa od 32% do 39% osób. Drugie – reprezentują osoby starsze (w wieku 55 lat i więcej) z wysoką identyfikacją z parafią wynoszącą od 76% do prawie 83%. W grupie tej odsetek osób nieodczuwających związku z parafią nie przekracza 20%. Trzecie podejście – dotyczy osób w średnim wieku (45-54 lata), których identyfikacja z parafią plasuje się pomiędzy dwiema omawianymi wcześniej grupami wieku. W grupie tej więź z parafią odczuwa ok. 69% osób, w tym niespełna 20% czuje z nią bardzo silny związek; przeciwne odczucia (tzn. brak poczucia związku z parafią) ma blisko 24% osób w tym wieku.
Poczucie więzi z parafią, własną wspólnotą religijną zależy od wieku. Związek z parafią deklaruje od 53% osób w wieku 25-34 lata do około 83% osób w wieku 75 lat i więcej.
Źródło: Opracowanie merytoryczne: Główny Urząd Statystyczny – Departament Badań Społecznych Wydział Badań i Analiz Jakości Życia i Kapitału Społecznego: Paweł Ciecieląg, Anna Bieńkuńska. Rozpowszechnianie: Rzecznik Prasowy Prezesa GUS: Karolina Dawidziuk.
Warto wiedzieć, że w Polsce istnieje ponad 150 kościołów i związków wyznaniowych, wpisanych do rejestru Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (https://www.gov.pl/web/mswia/rejestr-kosciolow-i-innych-zwiazkow-wyznaniowych ).
Czytaj również na portalu: netka.gda.pl
(K.N.)