Fot. Kazimierz Netka.

Raport o rynku mocy województwa pomorskiego.

Lider w produkcji prądu ze źródeł odnawialnych, liczący na elektrownię jądrową, z bogatym zapleczem intelektualnym, duży importer elektryczności z innych obszarów kraju (ale też posiadający podmorski łącznik energetyczny z zagranicą), z możliwościami czerpania jej z wiatru morskiego – takie jest województwo pomorskie, jeśli chodzi o energetykę. Obraz tej dziedziny działalności pokazano w piątek, 18 stycznia 2019 roku, podczas seminarium pt. „Potencjał pomorskiej energetyki w kontekście Polityki energetycznej Polski”. Seminarium odbyło się z udziałem m.in. naukowców, samorządów, reprezentantów firm z różnych stron kraju, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Bałtyckiej Agencji Poszanowania Energii.

Fot. Kazimierz Netka

Organizatorem był Departament Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Spotkanie miało miejsce się w unikatowym miejscu, pod obrazem Polskie Niebo, w przedwojennym Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsku, potem, po II wojnie światowej – Centrum Kształcenia Ustawicznego, z którego wychodzili wykwalifikowani absolwenci, m.in. technicy mechanicy elektrycy. Można więc powiedzieć, że tematyka energetyczna, w tym elektryczna, wróciła na swe dawne miejsce. Teraz budynek ten jest jednym z gmachów Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego.

Fot. Kazimierz Netka

Energetyka, to temat, który zawsze był ważny – mówił dr Adam Mikołajczyk – dyrektor Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa pomorskiego, witając przybyłych. – I jej ranga również. Dzisiejsze spotkanie ma kilka wątków – powiedział dyrektor Adam Mikołajczyk i omówił owe wątki. Szczegóły przedstawili prelegenci.

Jakie to elementy? Pierwszy z nich to przedstawienie powstałej w Departamencie Rozwoju Gospodarczego „fotografii” potencjału energetycznego regionu, zawierającego aktualną wiedzę na ten temat. Informacje na ten temat zawiera „Raport na temat sektora energii i usług okołoenergetycznych w Województwie Pomorskim z uwzględnieniem perspektyw rozwoju technologii”. Przedstawiono też potencjał biznesowy w sektorze energetycznym Kolejny aspekt dotyczył prowadzonych przez rząd konsultacji dotyczących polityki energetycznej Polski do 2040 roku. Trzecim tematem były zaburzenia na rynku cen energii elektrycznej.

Dyrektor Adam Mikołajczyk mówił też o roli samorządu w odniesieniu do energetyki. Zadania Urzędu Marszałkowskiego nie odnoszą się wprost do odpowiedzialności za stan energetyki w województwie. A jak przemysł ten funkcjonuje w regionie – pokazuje raport. Jednak, Urząd Marszałkowski zarządza środkami unijnymi na rozwój energetyki – powiedział dyrektor Adam Mikołajczyk. W Departamencie Rozwoju Gospodarczego jest Referat Planowania Energetycznego.

Jakie są perspektywy rozwoju energetyki w Pomorskiem? Region ten ma niemały potencjał – wynika z wypowiedzi dyrektora Adama Mikołajczyka.

Pomorskie w rozwoju energetyki mogłoby stawiać na węgiel jako źródło energii, paliwa, ale koncentruje się na rozwoju odnawialnych źródeł energii. Nastawia się też na energetykę jądrową i na wspieranie budowy farm morskich elektrowni wiatrowych na polskiej części Bałtyku. Lobbuje też na rzecz rozwijania inwestycji proenergetycznych – utrzymywania w tym zakresie sprzyjającego klimatu – chociażby dla elektrowni jądrowej.

Fot. Kazimierz Netka

Niestety, nie wiadomo czy, gdzie i kiedy zostanie ona zbudowana. Taka niepewność jest bardzo niesprzyjająca dla przyszłości gmin, chcących planować sobie rozwój – mówił dyrektor Adam Mikołajczyk.

W odnawialnych źródłach energii, samorząd szczebla wojewódzkiego w Pomorskiem widzi potencjał przemysłowy, a także opłacalność inwestowania w badania i rozwój, np. w zakresie poprawy efektywności energetycznej, magazynowania energii – gdzie pomorski biznes mógłby być graczem na rynku. Jeśli tak nie będzie, Pomorskie stanie się importerem nowych rozwiązań, a może być ich twórcą. Energetyce poświęcona jest jedna z czterech inteligentnych specjalizacji Pomorza (ISP).

Fot. Kazimierz Netka

W Pomorskiem systematycznie wzrasta produkcja energii. Kiedyś swe potrzeby z własnych źródeł region ten zaspokajał w 40 procentach. Teraz już 52 procent potrzeb pochodzi ze źródeł energii elektrycznej znajdującej się w województwie pomorskim. Trzykrotnie przekroczony został w Pomorskiem poziom udziału energii odnawialnej w całej produkcji energii, wyznaczony przez Unię Europejską.

O szczegółach mówili prelegenci.

Fot. Kazimierz Netka

Raport na temat sektora energii i usług okołoenergetycznych w województwie pomorskim z uwzględnieniem perspektyw rozwoju technologii przedstawili Andrzej Szajner i Katarzyna Grecka z Bałtyckiej Agencji Poszanowania Energii oraz Przemysław Michalak z Tech ACC sp. z o.o.

Fot. Kazimierz Netka

Stanowisko Samorządu Województwa Pomorskiego w odniesieniu do projektu Polityki energetycznej Polski do roku 2040 zaprezentowała Karolina Lipińska – zastępca dyrektora Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego.

Fot. Kazimierz Netka

O tym, jak wygląda aktualna sytuacja na rynku energii elektrycznej w Polsce, czyli m.in. o cenach prądu mówił Jacek Walski z firmy Preda Sp. s o.o., Sp.k.

Po wykładach odbyła się dyskusja.

Oto zarys obrazu energetyki, przedstawiony w „Raporcie na temat sektora energii i usług okołoenergetycznych w Województwie Pomorskim z uwzględnieniem perspektyw rozwoju technologii”:

Stan gospodarki energetycznej województwa pomorskiego

 

Fot. Kazimierz Netka

W Raporcie przedstawiono diagnozę stanu sektora energetycznego w województwie pomorskim, a także weryfikację potencjału rozwojowego branży energetycznej. Typowo dane dotyczą roku 2017.

Nośnikiem energii, którego zużycie rośnie jest energia elektryczna. Zużycie energii elektrycznej w 2017 r. w województwie wyniosło 8 756 GWh. Od wielu lat rejestrowany jest wzrost zużycia energii elektrycznej, średnio o 2,0% rocznie. W ostatnich kilku latach wzrost zużycia energii następuje w sektorze transportowym oraz wśród innych odbiorców, w sektorze usług i małego biznesu, z kolei następuje spadek zużycia energii w gospodarstwach domowych, pomimo wzrostu wyposażenia mieszkań w urządzenia wykorzystujące energie elektryczną.

Wytwarzanie energii elektrycznej w źródłach konwencjonalnych w województwie odbywa się w elektrociepłowniach, w tym siedmiu opalanych paliwami kopalnymi i trzech w większości paliwami odnawialnymi. Odnawialne źródła energii wykorzystują wszystkie rodzaje zasobów odnawialnych. Największy udział w wytwarzaniu energii odnawialnej miała energia z wiatru, ponad 88% wytwarzania w tych źródłach. Łącznie udział energii odnawialnej w produkcji energii elektrycznej w województwie wyniósł 53,1%. Stosunek produkcji energii elektrycznej do zużycia energii elektrycznej wyniósł 51,8%.

Województwo Pomorskie jest regionem uzależnionym od zewnętrznych dostaw energii elektrycznej, co wymaga powiązań z siecią krajową. Prowadzone obecnie i planowane inwestycje w infrastrukturę znacznie poprawią zdolności przesyłowe pomiędzy województwem pomorskim i południem kraju, gdzie skoncentrowane są podstawowe źródła systemowe. Umożliwią też wyprowadzenie mocy zainstalowanej w farmach wiatrowych lądowych i planowanych na morzu.

Stan techniczny dystrybucyjnej infrastruktury sieciowej na terenie województwa jest dobry i w układzie normalnej pracy zapewnia dostawy energii elektrycznej. ENERGA-Operator realizuje i planuje szereg działań w najbliższych latach, w tym rozbudowę, przebudowę i budowę sieci dystrybucyjnych oraz stacji energetycznych dla poprawy funkcjonowania sieci oraz przyłączenia nowych źródeł odnawialnych.

Ocenę zapotrzebowania na ciepło na potrzeby socjalno-bytowe opracowano na podstawie danych ze wszystkich gmin województwa wykorzystując Założenia do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz aktualne Plany gospodarki niskoemisyjnej. Łączne zapotrzebowanie na moc cieplną wynosi ponad 8 000 MW i zapotrzebowanie na ciepło ponad 65 200 TJ. Główny udział w zapotrzebowaniu na ciepło budynków mają budynki mieszkalne (ponad 75%). Podstawowym paliwem wykorzystywanym do pokrycia zapotrzebowania na ciepło jest węgiel o udziale ponad 61%, udział gazu ziemnego wynosi ponad 15% i biomasy (głównie drewna) powyżej 13%. Maleje udział węgla i oleju opałowego w zużyciu paliw. Ilość ciepła dostarczanego przez sieci ciepłownicze wynosi ok. 18 500 TJ/rok. Mimo przyłączania nowych odbiorców do systemów ciepłowniczych, zapotrzebowanie na moc i zużycie ciepła maleje. Wynika to z przeprowadzanych prac termomodernizacyjnych przez odbiorców korzystających z ciepła sieciowego. Rozwiązaniem dla ograniczenia udziału węgla, obniżenia emisji i poprawy konkurencyjności ciepła sieciowego są elektrociepłownie opalane gazem lub biomasą.

W województwie z sieci gazowej korzysta ponad 50% ogółu mieszkańców (około 71% mieszkańców miast oraz ponad 12% terenów wiejskich). Rośnie liczba przyłączy gazowych i zużycia gazu na wsi. Zużycie gazu ziemnego osiągnęło ok. 290 mln m3. Obie spółki gazownicze planują rozbudowę sieci gazowej w obrębie istniejącej sieci gazowej i w nowych obszarach.

Na terenie województwa występują bardzo korzystne warunki naturalne do produkcji energii odnawialnej: wysoki potencjał biomasy produkcyjnej i odpadowej, korzystne warunki wiatrowe, szczególnie w północnej części regionu i na Bałtyku oraz stosunkowo korzystne warunki solarne.

Teren województwa pomorskiego jest szczególnie predestynowany do wykorzystywania energii wiatru w lądowej i morskiej energetyce wiatrowej. Rozwój energetyki wiatrowej został zatrzymany w ostatnich latach, jednak ostatnia nowelizacja Ustawy o OZE stwarza potencjalnie warunki dla budowy farm wiatrowych. Na odpowiednie warunki realizacji czekają farmy wiatrowe z ważnymi umowami przyłączeniowymi o łącznej mocy 1 700 MW na lądzie i ponad 2 200 MW na morzu.

Biomasa jest wykorzystywana głównie do celów grzewczych w kotłach indywidualnych i w ponad 80 kotłowniach. Przy wzroście cen węgla i opłat za emisję CO2 biomasa może zastąpić węgiel w wielu małych i dużych źródłach.

W województwie funkcjonuje dziewięć biogazowni rolniczych, cztery biogazownie oparte o gaz składowiskowy i 6 biogazowni wykorzystujących jako wsad osad z oczyszczalni ścieków. Najlepsze wykorzystanie biogazowni to włączenie jej w system ciepłowniczy dla wykorzystania całego wytwarzanego ciepła. Uruchamiany system aukcji dla pracujących i planowanych biogazowni powinien zapewnić powstanie znacznie większej liczby biogazowni rolniczych w miejscowościach województwa.

Obszar województwa pomorskiego ma dobre warunki dla energetyki wodnej, w tym mikro- i małej, jednak potencjał rozwojowy tej branży nie jest duży.

Rośnie dynamicznie liczba mikroinstalacji fotowoltaicznych, jednak na razie ich udział wytwarzaniu jest mały.

Ogólnie, potencjał odnawianych zasobów energii w województwie pozwoliłby na pokrycie większości zapotrzebowania na ciepło i energię elektryczną ze źródeł odnawialnych.

Łączne nakłady na inwestycje w OZE wyniosły od 2007 r. 1 434 mln zł. Największy udział w produkcji zielonej energii generowanej przez te inwestycje miały projekty finansowane ze środków UE (POIiŚ ponad 64%, RPO powyżej 15%).

Finansowanie działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej, dla których określono uzyskane oszczędności energii, obejmowały termomodernizację budynków, modernizację systemów ciepłowniczych i modernizację oświetlenia.

Łączne nakłady na poprawę efektywności energetycznej wyniosły od 2007 r. ok. 2 210 mln zł. Największy udział w uzyskanych efektach przedsięwzięć, w tym termomodernizacji, modernizacji systemów ciepłowniczych i oświetlenia, mają projekty finansowane ze środków RPO, ponad 51%. Duży udział, ponad 25%, ma termomodernizacja budynków finansowana przez BGK z funduszu termomodernizacji i remontów. Uzyskane oszczędności energii dla wykonanej termomodernizacji wynoszą ok. 2 700 TJ/rok, co stanowi ok. 5,0% energii zużytej na cele grzewcze (na podstawie PZC).

Ogólnie, zidentyfikowano przedsięwzięcia na ogólną kwotę 4,5 mld zł realizowane w latach 2007-2020.

Powyższe dane dotyczące OZE i działań na rzecz poprawy efektywności energetycznej nie obejmują komercyjnych kredytów inwestycyjnych udzielanych przez banki poza wymienionymi programami oraz dociepleń finansowanych ze środków własnych.

W bilansie energetycznym województwa od 2006 r. widoczny jest znaczy wzrost zużycia paliw gazowych (gaz ziemny wzrost o ok. 170%, LPG – zużycie stacjonarne – ponad 135%) i biomasy (około 60%). Zużycie energii elektrycznej wzrosło o ponad 24%, zużycie węgla i ciepła wzrosło nieznacznie. Charakterystyczny jest znaczny spadek zużycia oleju opałowego (prawie 65%), szczególnie oleju opałowego ciężkiego (OOC).

Odniesiono zmiany w zużyciu energii elektrycznej i łącznie energii pierwotnej do produktu krajowego brutto (PKB) w cenach stałych wytworzonego w województwie. W ostatnich latach wzrost PKB wyprzedza wzrost zużycia energii elektrycznej i łącznie energii pierwotnej, co świadczy to o rosnącej efektywności wykorzystania energii w województwie.

Do mocnych stron systemu energetycznego należą bardzo dobre warunki dla rozwoju energetyki, w tym odnawialnej i rozproszonej. Słabe strony to wysoki udział węgla skutkujący złym stanem powietrza w części obszarów zurbanizowanych i zbyt wolna poprawa efektywności energetycznej.

Szanse dla regionu obejmują wykorzystanie w większym zakresie energii produkowanej w źródłach wykorzystujących lokalne, odnawialne zasoby w całkowitym bilansie energetycznym województwa.

Zagrożenia to głównie brak długofalowej polityki i wsparcia dla energetyki odnawialnej i kogeneracji co skutkować może powszechnym stosowaniem paliw i palenisk uciążliwych dla otoczenia i wzrostem oddziaływania sektora energetyki na środowisko .

Kierunki rozwoju technologii energetycznych w kontekście specyfiki województwa pomorskiego i pomorskich przedsiębiorców.

W niniejszym raporcie zarysowano również ogólne kierunki rozwoju technologii energetycznych, w tym w kontekście specyfiki województwa pomorskiego i pomorskich przedsiębiorców oraz jednostek naukowych. Sektor energetyki na całym świecie przechodzi od kilku lat proces nazwany przez koncern GE, jako „3 razy D” – Digitalizacja, Decentralizacja i Dekarbonizacja. Ten trend można rozbić na trzy niezależne, ale uzupełniające się procesy, z których każdy niesie swoje wyzwania dla obecnego kształtu systemów elektroenergetycznych. Zmieniają się dotychczasowe role w układzie producent, dostawca i odbiorca. Każda z tych zmian wyzwala impuls do innowacyjności, na które to wyzwania starają się odpowiedzieć już nie tylko globalne koncerny przemysłowe i energetyczne ale co raz częściej, tzw. startupy technologiczne, czyli młode spółki, niejednokrotnie założone przez naukowców. Taki sam proces, ale w mniejszej niż w USA czy Europie Zachodniej skali, zachodzi również w Polsce. Młodzi przedsiębiorcy mają do dyspozycji znaczące środki na prowadzenie badań, a powstające fundusze inwestycyjne, mają zapewnić im nie tylko niezbędny kapitał, ale przede wszystkim wiedzę branżową i kompetencje sprzedażowe.

Fot. Kazimierz Netka

W raporcie opisano również najważniejsze dzisiaj zmiany i wyzwania badawcze spotykane w obszarach takich jak: energetyka wiatrowa, fotowoltaika, energia pozyskiwana z odpadów, biomasa, efektywność energetyczna, elektromobilność, magazynowanie energii i łączące to wszystko inteligentne sieci energetyczne. Przedstawiono również koncept klastrów energii i wysp energetycznych w oparciu o najnowszą legislację i konkursy w tym obszarze.

Przedstawione zostały również mocne strony regionu w postaci silnego zaplecza naukowego, które poza dydaktyką na kluczowych dla współczesnej energetyki kierunkach, prowadzi niejednokrotnie pionierskie badania i pilotażowe wdrożenia na tle Polski jeśli chodzi o innowacje w szeroko-pojętej energetyce. Instytut Energetyki jest zapraszany do europejskich konsorcjów badawczych podejmujących najbardziej aktualne wyzwania. Politechnika Gdańska z kolei, oprócz udziału w projektach badawczych, może pochwalić się najnowocześniejszym laboratorium z zakresu energetyki w Polsce i jednym z najnowocześniejszych oraz najbardziej kompletnych w tym obszarze laboratoriów w Europie – Linte^2. Pomorze to również siedziba jednej z czterech polskich grup energetycznych, która również niejednokrotnie podejmowała pionierskie badania i pilotaże – szczególnie w obszarze inteligentnych liczników, automatyki sieciowej, magazynowania energii czy elektromobilności. Grupa Energa uruchomiła też dedykowaną jednostkę – Centrum Badawczo-Rozwojowe, które ma za zadanie zacieśnianie współpracy ze środowiskiem naukowym oraz sektora MŚP w kierunku wypracowywania rozwiązań, na największe dzisiaj wyzwania elektroenergetyki. Przeprowadzono również na potrzeby niniejszego raportu analizę przyznanych dofinansowań z konkursów na szczeblu regionalnym, centralnym oraz europejskim. Pomorskie przedsiębiorstwa aktywnie biorą udział w konkursach dedykowanych finansowaniu prac B+R, podejmując niejednokrotnie bardzo innowacyjne w skali Europy tematy badawcze.

W opracowaniu przedstawiono wpływ rynku usług okołoenergetycznych na tle sytuacji na rynku pracy w województwie pomorskim. Generalnie, w latach 2010-2017, pomimo wzrostu liczby mieszkańców województwa, liczba ludności w wieku produkcyjnym powoli ulegała zmniejszeniu. Z drugiej strony, sytuacja na rynku pracy w województwie pomorskim jest coraz lepsza co jest efektem utrzymującej się od kilku lat korzystnej koniunktury gospodarczej w kraju i w regionie.

Zarówno przemysł jak i budownictwo są zdominowane na rynku pomorskim przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Podmioty te stanowią ponad 83% w sektorze budownictwa oraz 76% w przetwórstwie przemysłowym.

Usługi okołoenergetyczne angażują prawie wszystkie sektory działalności gospodarczej i są realizowane są w województwie pomorskim w pełnym zakresie.

W samym sektorze usług związanych z realizacją działań termomodernizacyjnych budynków jednorodzinnych w województwie, zatrudnienie może znaleźć ok, 3,4 tys. osób rocznie w ciągu najbliższych siedmiu lat.

Instalacja OZE w domach jednorodzinnych, dodatkowo do termomodernizacji, wymaga usług równoważnych do ponad 1 600 pełnych etatów na etapie instalacji i ponad 80 na etapie eksploatacji.

Uwzględniając projekty usług okołoenergetycznych na rzecz wspierania przedsiębiorstw, innowacyjności i badań dotyczące działań innowacyjnych w budownictwie (materiały i systemy budowlane, w tym okna, automatyka budowlana, systemy ogrzewania i chłodzenia, czy energooszczędne oświetlenie) oszacowano, że w trakcie realizacji przedsięwzięć w poprawę efektywności energetycznej i OZE, wartość usług okołoenergetycznych wynosiła 360 mln zł (8% wartości całkowitych nakładów inwestycyjnych, tj.z ok. 4 500 mln zł). Odpowiada to zatrudnieniu równemu ok. 6 tysiącom pełnych etatów.

Na rynku pomorskim aktywnych jest niewiele podmiotów realizujących usługi w formule ESCO. Najczęściej realizowane są przedsięwzięcia modernizacji oświetlenie ulicznego przez duże przedsiębiorstwa energetyczne lub dostawców urządzeń. Wciąż niewiele przedsięwzięć jest również realizowanych w oparciu o umowy o gwarantowany efekt energetyczny (EPC). Zmieniające się otoczenie prawne powoli toruje drogę dla dużych inwestycji w Partnerstwie Publiczno Prywatnym. Jest to istotne dla przyszłych inwestycji po roku 2020, kiedy wsparcie bezzwrotne będzie mocno ograniczone.

Przedsiębiorcy i instytucje B+R są aktywnymi partnerem w wielu programach europejskich chociaż nadal zbyt niski jest udział innowacyjności i prac B+R w regionie w rozwój branży.

Oto wykonawcy „Raportu na temat sektora energii i usług okołoenergetycznych w województwie pomorskim z uwzględnieniem perspektywy rozwoju technologii: Bałtycka Agencja Poszanowania Energii Sp. z o.o. dr inż. Andrzej Szajner , mgr inż. Katarzyna Grecka, mgr Ludmiła Wach, dr inż. Edmund Wach; TECH-ACC Sp. z o.o. mgr Przemysław Michalak, mgr Ewa Głazek, mgr Tomasz Bogucki, mgr Jarosław Bonza. Współpraca: specjaliści z Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego.

(K.N.)

Czytaj również na portalu: netka.gda.pl