Fot. Kazimierz Netka.

Cenne pamiątki z czasów powrotu Tczewa do Macierzy

Fot. Kazimierz Netka.

Granice Wolnego Miasta Gdańska (WMG) zostały ustalone na mocy Traktatu Wersalskiego z 1919 roku. WMG graniczyło z Polską i Niemcami. Rozciągało się od Częstocina niedaleko zachodniej granicy gminy Przywidz, do styku rzeki Sweliny z Zatoką Gdańską po miejscowość Przebrno na Mierzei Wiślanej i wzdłuż Nogatu do Piekła – rozwidlenia Nogatu z Wisłą. Stamtąd granica WMG biegłą Wisłą (na wschód od tczewskich mostów) do okolic miejscowości Koźliny i dalej na zachód, przez Kolnik do rejonu Częstocina.

Na zdjęciu: Zasięg Wolnego Miasta Gdańska, 1920 – 1939. Źródło: „Atlas der Freien Stadt Danzig”, 1936. Fot. Kazimierz Netka.

Wolne Miasto Gdańsk znajdowało się w obrębie polskiego obszaru celnego. Na słupach granicznych widniały litery: P – jak Polska i FD – Freienstadt Danzig. Na większych słupach, też granitowych, dodatkowo umieszczono napisy: Versailles 28.6.1919.

Na zdjęciu: Kamień – słup graniczny WMG – blisko morza, na granicy między gminą Sztutowo i miastem Krynica Morska na Mierzei Wiślanej. Fot. Kazimierz Netka.

Dzisiaj po kamieniach granicznych WMG w miejscu ich postawienia na mocy Traktatu Wersalskiego, prawie nie ma już śladów. Prawdopodobnie jedyny ocalały w oryginalnym miejscu, duży kamień pozostał niedaleko Przebrna, między miastem Krynica Morska i gminą Sztutowo. Tam też istnieje kilka kamieni mniejszych. Pozostałe zniknęły. Gdzie ich teraz szukać? Są w niektórych szkołach, w muzeach.

Fot. Kazimierz Netka.

Niezmiernie ważny dla historii Europy zbiór słupów z rubieży lądowych Wolnego Miasta Gdańska znajduje się w Tczewie, na Kociewiu! To chyba największe zgrupowanie tych unikatowych, europejskich znaków granicznych postawionych po I wojnie światowej, w celu wyznaczenia zasięgu Wolnego Miasta Gdańska. Znaleźliśmy je w tczewskim Parku Miejskim.

Fot. Kazimierz Netka.O owym unikatowym skupisku historycznych, europejskich pamiątek w Tczewie, opowiedział nam Rafał Jan Krause – miłośnik historii, przewodnik turystyczny, nauczyciel:

Fot. Kazimierz Netka.

Z około 740 kamieni granicznych pomiędzy Polską i Wolnym Miastem Gdańsk, nie wszystkie zostały przez hitlerowców zniszczone. Niemcy wykorzystywali je na różne sposoby, między innymi do umacniania dróg, zabezpieczania przejazdów kolejowych, do budowy pomników. W Parku Miejskim w Tczewie na wiosnę 1940 roku postawili obiekt, prawdopodobnie upamiętniający powrót tego miasta do Rzeszy. Pomnik został po II wojnie światowej usunięty, ale kamienny podest pozostał. Przy budowie schodów do tego pomnika wykorzystano kilkanaście słupów granicznych postawionych pomiędzy Wolnym Miastem Gdańsk a Polską. Wielu mieszkańców Tczewa nie ma świadomości, jaką ciekawostkę kryje ich Park Miejski – powiedział Rafał Jan Krause. Na swej stronie na Facebooku: https://www.facebook.com/profile.php?id=100000042886108 apeluje o zabezpieczanie, ochronę takich kamiennych oraz innych świadków historii:

Fot. Kazimierz Netka.

Według mojej oceny te relikty dawnych granic są obiektami zabytkowymi, świadectwem historii i kamiennymi znakami, które hitlerowcy chcieli usunąć trwale z powierzchni ziemi – napisał Rafał Jan Krause. – Zasługują na ochronę, ekspozycję w bardziej widocznym miejscu i stosowny opis historyczny na tablicy. To już rola muzealników i władz samorządowych Tczewa. Dobrze gdyby choć kilka słupów trafiło do ekspozycji muzealnej lub nawet na dawne miejsce z opisem przy drodze, na świadectwo dziejów Ziemi Pomorskiej…

13 tycznia 2022 roku, kamienie graniczne postawione między II Rzeczpospolitą i Niemcami, które odnalazł Rafał Jan Krause na terenie gminy Skarszewy, trafiły do Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Przekazał je do tego Muzeum Jacek Pauli – burmistrz Skarszew.

Kazimierz Netka

Czytaj również na portalu: netka.gda.pl