Kamienie graniczne Wolnego Miasta Gdańska
Mamy je, dzięki temu, że pilnują ich m.in. leśnicy, strażnicy graniczni oraz Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad.
Unikatowy kamień graniczny Wolnego Miasta Gdańska przetrwał do naszych czasów w miejscowości Przebrno na Mierzei Wiślanej. Zabytek ów jest pilnowany, codziennie “monitorowany”; to bowiem kamień bezcenny. Być może jedyny taki w Europie. To ważny obiekt, a nawet symbol – dla wydarzeń, które odbędą się 12 września 2015 roku, w Elblągu (po drugiej stronie Zalewu Wiślanego).
W Elblągu zostaną zainaugurowane, ogólnopolskie obchody, 23. edycji Europejskich Dni Dziedzictwa – wynika z informacji, które przekazała nam Marta Rogowska, starszy specjalista w Biurze ds. Komunikacji Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie. Równocześnie, rozpocznie się kampania społeczna pt. „Chroniąc zabytki – wybierasz przyszłość” . Początek kampanii – podczas rejsu statkiem w kierunku Zalewu Wiślanego – w trakcie konferencji prasowej z udziałem Piotra Żuchowskiego – generalnego konserwatora zabytków, sekretarza stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego; Witolda Wróblewskiego – prezydenta Elbląga oraz prof. Małgorzaty Rozbickiej – dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
Na zdjęciu: Uczestnicy Krynickich Spotkań Turystycznych przy kamieniu granicznym Wolnego Miasta Gdańska. Na tym granicie jest napis: Versailles 28.6.1919.
– Misją Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest popularyzowanie wiedzy o dziedzictwie kulturowym, dlatego 12 września 2015 roku zainaugurujemy ogólnopolską kampanię społeczną pod hasłem „Chroniąc zabytki – wybierasz przyszłość” – informuje Wioletta Łabuda-Iwaniak, rzecznik prasowy Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie. – Kampania ma uświadomić społeczeństwu, że każdy z nas po części jest odpowiedzialny za dziedzictwo kulturowe. Bez naszego zaangażowania, zainteresowania, opieki będziemy tracić to, co najcenniejsze w każdym narodzie, czyli tożsamość kulturową. Każdy z nas może wnieść swój nawet niewielki wkład, by zatrzymać nieodwracalne procesy degradacji zabytków i pamięci o nich. Otaczając je troską, dbamy o wspólne wartości, dając silne podstawy do budowy spójnego, obywatelskiego społeczeństwa.
Dlaczego ów graniczny granit jest tak ważny i jednocześnie stał się symbolem zarówno dla Europejskich Dni Dziedzictwa jak też kampanii „Chroniąc zabytki – wybierasz przyszłość”? To bowiem unikatowy obiekt. Unikatowy, bo z napisem: Versailles, czyli Wersal. To prawdopodobnie ostatni taki znak historii z datą Traktatu Wersalskiego, w miejscu swego naturalnego występowania – czyli tam, gdzie go postawiono – obecnie w województwie pomorskim.
Kamień znajduje się około 71 km jadąc szosą na wschód od centrum stolicy województwa pomorskiego. Bo tak daleko Wolne Miasto Gdańsk, ustanowione po I wojnie światowej, sięgało.
Z informacji, które uzyskaliśmy od Piotra Mazurka, prezesa Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, założyciela Muzeum – Strefy Historycznej Wolne Miasto Gdańsk, tych kamieni granicznych, mniejszych i większych, postawiono na granicach WMG około 250. Przetrwało do naszych czasów zaledwie kilkanaście.
W Przebrnie, na Mierzei Wiślanej znajduje się kilka takich słupów, w tym ów niezwykły z napisem: Versailles.
Na zdjęciu: Uczestnicy Krynickich Spotkań Turystycznych przy jednym z mniejszych kamieni.
– Kamienie te są pod naszą stałą opieką – zapewnia Zbigniew Pachota, kierownik ośrodka wypoczynkowego „Koszarka” w Przebrnie, obiektu należącego do Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Bydgoszczy. – Opiekują się tymi kamieniami również funkcjonariusze Morskiego Oddziału Straży Granicznej.
Granit Versailles ktoś chciał zabrać, w latach dziewięćdziesiątych. Zabytek ów był już wykopany i przygotowany do wywiezienia. Na szczęście, zauważył to pan Arkadiusz, leśniczy z Przebrna. Kamień wrócił na miejsce: został znowu umieszczony tam, gdzie go posadowiono w 1919 roku.
Kamienie w Przebrnie, wyznaczające historyczną granicę Wolnego Miasta Gdańska, zostały przypomniane światu przez Adriana Bogusłowicza, prezesa Lokalnej Organizacji Turystycznej Krynica Morska, członka zarządu Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Mogli je zobaczyć uczestnicy Krynickich Spotkań Turystycznych – wydarzenia, mającego na celu promocję regionu.
Na zdjęciu: Pomnik w Przebrnie, upamiętniający pracę więźniów hitlerowskiego obozu Stutthof, przy sypaniu wałów, w latach 1939 – 1941.
W Przebrnie na Mierzei Wiślanej, w okresie międzywojennym przebiegała granica między Wolnym Miastem Gdańsk (utworzonym w obrębie obszaru celnego II Rzeczypospolitej – na mocy Traktatu Wersalskiego), a Niemcami. Jak historyczny słup znaleźć? Jadąc autobusem do Krynicy Morskiej, trzeba wysiąść w miejscowości Przebrno (przy pomniku poświęconym więźniom hitlerowskiego obozu koncentracyjnego Stutthof) i pójść na północ; w kierunku Zatoki Gdańskiej. Po drodze mija się mniejsze kamienie graniczne Wolnego Miasta Gdańska. Stoją one po lewej (zachodniej) stronie leśnej drogi, wiodącej do ośrodka wypoczynkowego. Linie wyżłobione na wierzchołkach tych kamieni wyznaczają kierunek przebiegu granicy WMG. Granit z napisem: Versailles 28.6.1919, czyli: Wersal 28.6.1919. postawiono około 50 metrów od plaży, nieco na zachód od ośrodka wypoczynkowego. Warto wiedzieć, że dawna granica byłego Wolnego Miasta Gdańska na Mierzei Wiślanej pokrywa się ze współczesną, między gminami Krynica Morska i Sztutowo.
Pamiątkowy słup ma niespełna metr wysokości. Stoi w sosnowym lesie. Z Gdańska jest do tego miejsca około 70 kilometrów.
Wolne Miasto Gdańsk powoływano dwukrotnie. W latach 1807 – 1813 – utworzone zostało przez cesarza Napoleona Bonaparte. Drugi raz powstało na mocy Traktatu Wersalskiego, podpisanego 28 czerwca 1919 roku.
Granica WMG po I wojnie światowej biegła od Przebrna przez Zalew Wiślany, do ujścia Nogatu. Dalej – tą rzeką do Wisły w rejonie Białej Góry. Tam – Wisłą Leniwką wytyczono ją w kierunku morza. Za Tczewem i miejscowości Czatkowy rubież WMG wchodziła na zachód, z rzeki na ląd i dalej niemal tak, jak dzisiaj są granice powiatu Gdańskiego, Gdańska, między Sopotem i Gdynią. Granica WMG kończyła się na plaży Zatoki Gdańskiej w rejonie ujścia rzeczki Swelina (Potok Graniczny) między Gdynią Orłowem i Sopotem Kamiennym Potokiem.
Na zdjęciu: Granice Wolnego Miasta Gdańska z okresu międzywojennego. Źródło mapy: Nikolaus Creutzburg, „Atlas der Freien Stadt Danzig”, Danzig 1936.
WMG obejmowało około 1892 kilometry kwadratowe. W 1919 roku liczyło ponad 350 tysięcy mieszkańców. Z tego w Gdańsku i Sopocie mieszkało 213 tysięcy osób.
Jak dojechać
Z Gdańska do Przebrna można dotrzeć autobusami, a więcej wiadomości na ten temat jest na stronie www.pks.gdansk.pl .Istnieje połączenie także z Elbląga, przez Nowy Dwór Gdański. Wysiąść trzeba na przystanku w lesie, przy pomniku.
Gdzie zjeść
Posilić się można w pobliskim Przebrnie. Ta miejscowość znajdująca się na terenie administracyjnym gminy Krynica Morska, nieco na wschód od drogi do pomnika. Można też skorzystać z oferty ośrodków, na przykład jeździeckiego, znajdujących się bliżej.
Gdzie nocować
O noclegi najlepiej pytać w Centrum Informacji Turystycznej, ul. Żeromskiego 6, w Krynicy Morskiej. Tel. +48 (55) 247 64 44. Więcej wiadomości jest na stronie internetowej www.mierzeja.pl .
Warto wiedzieć że w nieodległej miejscowości – w Stegnie – w kościele znajduje się, przyczepiony do sufitu, jeden z największych obrazów na płótnie.
Kazimierz Netka