Fot. Kazimierz Netka.
Pełniła kilka funkcji naraz, bardzo ważnych nie tylko ze względów ekonomicznych ale również strategicznych
Fot. Kazimierz Netka.
Twierdza Wisłoujście w Gdańsku to jeden z najbardziej unikatowych tego typu zabytków w Europie. O zaawansowaniu prac rewaloryzacyjnych tego obiektu mówiono podczas konferencji w Twierdzy Wisłoujście – w środę, 2 sierpnia 2023 roku.
W spotkaniu tym uczestniczyli m.in. Mieczysław Struk – marszałek Województwa Pomorskiego; Aleksandra Dulkiewicz – prezydent Gdańska; prof. Waldemar Ossowski – dyrektor Muzeum Gdańska; Jacek Zwolak – prezes Pomorskiego Funduszu Rozwoju. Konferencję prowadził dr Andrzej Gierszewski – rzecznik prasowy Muzeum Gdańska.
Fot. Kazimierz Netka.
Po konferencji odbyło się zwiedzanie, m.in.: dziedzińca Twierdzy, bastionu Ostroróg, celi Johannesa Trojana, Wieńca, pozostałości nowożytnej bramy wjazdowej, Domu Komendanta. W tym spacerze po obiekcie przewodnikami byli: prof. Waldemar Ossowski – dyrektor Muzeum Gdańska; Maciej Flis – kierownik Twierdzy Wisłoujście; Andrzej Gierszewski – rzecznik prasowy Muzeum Gdańska.
Fot. Kazimierz Netka.
W trakcie podziwiania unikatowej Twierdzy, przypominały nam się ważne zdarzenia z historii Gdańska, Polski, Europy. Gdańsk nazywany był Aurea Porta I Rzeczypospolitej. Bogactwo, do dzisiejszej stolicy województwa pomorskiego i od zawsze stolicy Żuław – czyli do Gdańska – wożono statkami pływającymi po Wiśle. Tą rzeczną drogą produkty mieszkańców południa, wschodu i centrum I Rzeczypospolitej, trafiały do mieszkańców Pomorza Gdańskiego, żywiły ich, bogaciły. Rosła w siłę nie tylko Polska, ale również Gdańsk i Pomorze Gdańskie. Mało tego, dzięki I Rzeczypospolitej i Gdańskowi, poziom życia poprawiał się w wielu europejskich krajach.
Gdańsk – stolica Żuław – był bowiem (i jest) ważnym ogniwem w handlu międzynarodowym. Gdańsk stał się ważny również pod względem militarnym, niemal od początków swego istnienia. Bramą do bogatego i strategicznego ze względów wojennych Gdańska, była Twierdza Wisłoujście. Właśnie dobiega końca jej rewitalizacja, odnawianie Szańca Wschodniego Twierdzy Wisłoujście, czyli zasadniczej, najważniejszej części tej unikatowej warowni, której elementem był też Szaniec Zachodni w Nowym Porcie, na drugiej stronie Wisły.
Fot. Kazimierz Netka.
Informację o szczegółach rewitalizacji oraz o przebiegu konferencji, przekazali nam dr Andrzej Gierszewski – rzecznik prasowy Muzeum Gdańska oraz Izabela Kozicka-Prus z Biura Prasowego Urzędu Miejskiego w Gdańsku :
Nowe oblicze Twierdzy Wisłoujście
Kto stacjonował w Twierdzy Wisłoujście, jak mieszkał komendant, co kryje się pod ziemią i kto był więziony w murach twierdzy? O tych szczegółach i innych ciekawostkach dowiedzą się zwiedzający już w przyszłym roku. Obecnie trwa intensywna rewaloryzacja Twierdzy Wisłoujście.
– Twierdza Wisłoujście z powodu zmian i przywracania dawnej świetności jest niedostępna od jakiegoś czasu dla zwiedzających, ale dzisiaj za państwa pośrednictwem chcemy pokazać, co się udało zrobić. Ten etap prac, nie mógłby się odbyć bez wsparcia z pieniędzy Unii Europejskiej, będących w dyspozycji różnych funduszy pana marszałka województwa pomorskiego, za co bardzo dziękuję – mówiła podczas konferencji prasowej Aleksandra Dulkiewicz, prezydent Gdańska:
Fot. Kazimierz Netka.
– W Twierdzy Wisłoujście jest jeszcze wiele do zrobienia. Dlatego Twierdza była przedmiotem jednego z wniosków do kolejnej edycji Polskiego Ładu, której rozstrzygnięcie mieliśmy kilka tygodni temu. Była to specjalna edycja pieniędzy rządowych, czyli nas podatników, właśnie na zabytki. Miasto Gdańsk złożyło tyle wniosków, ile można było, czyli 10 wniosków. Z tych 10 wniosków otrzymaliśmy… okrągłe zero. Jeden z wniosków do Polskiego Ładu, złożony był między innymi na odbudowanie hełmu wieży w twierdzy. Dzisiaj jednak cieszymy się z tego, co jest.
Prace rewaloryzacyjne na Twierdzy Wisłoujście o łącznej wartości 29,6 miliona złotych prowadzone są z 4 źródeł finansowania, z czego trzy pochodzą z programów realizowanych przez Unię Europejską. 25,5 miliona złotych pochodzi ze środków Województwa Pomorskiego, tj. „Pożyczka Miejska” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020 o wartości 9,36 mln złotych netto. 15 milionów netto pochodzi z „Pożyczki Rewitalizacyjnej”, której operatorem jest Pomorski Fundusz Rozwoju.
Fot. Kazimierz Netka.
– Każdy, kto wpływa do Gdańska od strony zatoki, w pierwszej kolejności zwraca uwagę na Zakręt Pięciu Gwizdków i pomnik poświęcony obrońcom Westerplatte. Ale zaraz za Westerplatte Gdańsk wita Twierdzą Wisłoujście – powiedział Mieczysław Stuk, Marszałek Województwa Pomorskiego:
Fot. Kazimierz Netka.
– Czekam na kolejne etapy rewaloryzacji, otwarcie i moment, kiedy będziemy mogli przywitać tutaj mieszkańców Gdańska, Pomorza czy też samych turystów. Mam też nadzieję, że instytucje samorządu województwa będą nadal wspierać panią prezydent w tych działaniach, ponieważ Twierdza Wisłoujście, to ważny zabytek i część naszego dziedzictwa kulturowego. Nie tylko Gdańska, ale całego Pomorza.
Równolegle trwają również prace na położonych na Szańcu Wschodnim koszarach napoleońskich. Tu pozyskano środki w wysokości 1,2 mln złotych z programu Interreg Południowy Bałtyk 2014-2020. Gmina Miasta Gdańska dotuje prace w wysokości 4,1 mln złotych netto, z czego 1,6 mln przeznaczono na rewaloryzację koszar, zaś blisko 2,5 mln stanowi wkład w ramach pożyczki rewitalizacyjnej.
Serce Twierdzy Wisłoujście. „Nie do poznania”
Fot. Kazimierz Netka.
Jedną z najbardziej widocznych zmian jest zadaszony Wieniec, który położony jest w sercu Fortu Carre. Pierwotnie, w XVI wieku, był to mur okalający wieżę, z dwoma rzędami okien umożliwiających ostrzał artyleryjski. Dopiero w XVII wieku, wraz z rozbudową fortyfikacji, okna na dolnych kondygnacjach zamurowano, a na zewnątrz muru wybudowano kamieniczki z przeznaczeniem na kwatery mieszkalne. Te ostatnie otrzymały nową, historyzującą stolarkę okienną oraz XVII-wieczne kolory. Wewnątrz kwater mają się znaleźć sale warsztatowe oraz sale wystawiennicze.
– Tak naprawdę w tym projekcie chodzi o to, aby przywrócić twierdzę do działalności kulturalnej, promującej nasze dziedzictwo – dziedzictwo Gdańska, Pomorza, ale także dziedzictwo europejskie. To, dlatego że gdańszczanie od samego początku, tworząc fortyfikację, zapraszali tutaj z całej Europy najbardziej znamienitych mistrzów – podkreślił Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska:
Fot. Kazimierz Netka.
– Stąd też fortyfikacje były budowane początkowo w szkole starowłoskiej, potem nowowłoskiej, a jeszcze później szaniec został wykonany też w szkole staroholenderskiej.
Prace prowadzone są w bastionach Ostroróg oraz Południowo-Wschodnim, które docelowo mają również zostać udostępnione do zwiedzania turystom. Obecne są one rewaloryzowane, zabezpieczane przed wilgocią i odgrzybiane. W dalszej perspektywie zostanie wyrównany dziedziniec wewnętrzny Fortu Carre.
Muzeum Gdańska realizuje jeszcze dwie inwestycje na Szańcu Wschodnim. Trwają prace rewaloryzacyjne tzw. „koszar napoleońskich”, w którym a powstać Centrum Archeologiczno-Turystyczne oraz tzw. „hangar uniwersytecki”, przejęty od Uniwersytetu Gdańskiego. W tym ostatnim znajdzie się jeden z największych, 3-metrowy model okrętu św. Jerzy, sala wystawiennicza, punkt recepcyjny oraz wielofunkcyjne toalety i pomieszczenia sanitarne. Trzecią z inicjatyw będzie całoroczna ścieżka plenerowa, która zwróci uwagę na najważniejsze elementy krajobrazu, w tym prochownie.
Fot. Kazimierz Netka.
W dalszej perspektywie czasu planowane jest przywrócenie jednego z historycznych hełmów wieży. W założeniu replika zwieńczenia wieży z okresu lat 1721-1829 podwyższyłby ją do 41 metrów n.p.m. Wieża oraz dziedziniec miałyby być podświetlane nocą, a natężenie światła dostosowywane do pory roku i hibernujących tu nietoperzy. Projekt złożony do Rządowego Programu Odbudowy Zabytków dla Pomnika Historii RP został jednak odrzucony.
Niezwykły parapet i cela satyryka
Pracom towarzyszyły również ciekawe odkrycia. Na jednym z kamiennych parapetów górnej kondygnacji okien Wieńca odkryto prawdopodobnie jedyną w Polsce nowożytną nastawę artyleryjską oraz zlokalizowano prawdopodobne miejsce przetrzymywania XIX-wiecznego satyryka Johannesa Trojana, a przynajmniej jest na niemal 99% szansa.
Fot. Kazimierz Netka.
Sporym zaskoczeniem jest odkrycie XVI-wiecznej bramy wjazdowej do Twierdzy, która zlokalizowana jest od strony… Martwej Wisły. Podczas prac na dziedzińcu Fortu Carre odkryto także ślady szyn, które od II połowy XIX do pocz. XX wieku ułatwiały transport amunicji do fortyfikacji artyleryjskich na Stogach.
Odkryte detale będą elementami systemu ścieżek zwiedzania, które będą nawiązywać do szlaków górskich.
Dofinansowania przyznane Muzeum Gdańska dla Twierdzy Wisłoujście
Prowadzone prace o łącznej wartości ok. 30 mln zł możliwe są dzięki następującym dofinansowaniom i pożyczkom.
Listopad 2018: ok. 1,2 mln zł w ramach projektu ArchaeoBalt przyznanego w ramach partnerstwa dla Muzeum Gdańska. Kwota współfinansowania z programu Południowy Bałtyk Interreg finansowanego przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (85% kosztów kwalifikowanych). Dodatkowe 1,6 mln złotych dotacji celowej Gminy Miasta Gdańska na rewitalizację obiektu.
W Koszarach Napoleońskich powstanie otwarte cały rok Centrum Archeologiczno-Turystyczne z wystawą, przestrzenią warsztatową oraz wirtualną rzeczywistością.
Lipiec 2020: 9.360.186 zł z mechanizmu „pożyczki rewitalizacyjnej” w ramach RPO WP na lata 2014-2020. Projekt „Przebudowa i adaptacja Twierdzy Wisłoujście w Gdańsku na potrzeby ośrodka muzealnego łączącego funkcję wystawienniczą i edukacyjną” w ramach osi priorytetowej 8: Konwersja, na Działanie 8.2, tj. Kompleksowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne – wsparcie pozadotacyjne. Dodatkowy wkład własny Gminy Miasto Gdańsk w wysokości 2,5 mln złotych.
Z dotacji zostaną przeprowadzone prace budowlane i konserwatorkie północnego muru oporowego Fortu Carré, wieży Twierdzy Wisłoujscie, Wieńca oraz kamieniczek. Przygotowana zostanie również wystawa w kamieniczkach.
Marzec 2021: 15 mln zł od Samorządu Województwa Pomorskiego poprzez Pomorski Fundusz Rozwoju. Środki z programu „Pożyczka Miejska” mogą być przeznaczone na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych zlokalizowanych w miastach województwa pomorskiego. Celem programu o puli środków w wysokości 120 mln zł ze środków Unii Europejskiej jest poprawa konkurencyjności oraz zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej i osiedleńczej miast, a także wzmocnienie potencjału społecznego i gospodarczego regionu. Zakres przedsięwzięć może dotyczyć inwestycji w: zdegradowane obszary miejskie, obiekty użyteczności publicznej, infrastrukturę kulturalną, obiekty punktowej infrastruktury służącej rozwojowi funkcji gospodarczych, obiekty zabytkowe i ich zespoły, podnoszenie jakości przestrzeni publicznej w ramach układów urbanistycznych oraz infrastrukturę transportu zbiorowego.
Z dotacji zostaną przeprowadzone prace w bastionach: Artyleryjskim, Ostroróg i Południowo-Wschodnim, w Hangarze Uniwersyteckim wraz z wystawą, oraz powstanie plenerowa ścieżka zwiedzania – poinformowali Izabela Kozicka-Prus z Biura Prasowego Urzędu Miejskiego w Gdańsku oraz dr Andrzej Gierszewski – rzecznik prasowy Muzeum Gdańska.
Prace rewaloryzacje Twierdzy Wisłoujście są wspierane z 4 źródeł finansowania. Jednym z nich jest program „Pożyczka Miejska” od Samorządu Województwa Pomorskiego poprzez Pomorski Fundusz Rozwoju (współfinansowanie EU).
– To pożyczka. Oprocentowana atrakcyjnie, ale jednak pożyczka – środki zwrotne – podkreślił w swej wypowiedzi Jacek Zwolak – prezes Pomorskiego Funduszu Rozwoju:
Fot. Kazimierz Netka.
– Tym większy ukłon w stronę inwestora, że sięga po środki zwrotne Dotację zawsze łatwiej można przyjąć na początku. Ona jest łatwiejsza w obsłudze, w pozyskiwaniu. Potem też przyjemniejsza. Tu mówimy o środkach zwrotnych. Pomorski Fundusz Rozwoju dysponuje środkami powierzonymi przez Samorząd Województwa Pomorskiego. W ramach własnej pożyczki miejskiej jeden z czterech projektów o charakterze kulturalnym został sfinansowany – właśnie Twierdza Wisłoujście. Skoro jesteśmy tutaj nad wodą, to tak trochę nawiążę do tematyki wodnej i do tych środków zwrotnych, pożyczkowych. Pomorski Fundusz Rozwoju dysponuje właśnie takimi środkami zwrotnymi jako taką wędką, którą możemy użyć wielokrotnie, a nie jak dotację – taką rybę, którą możemy zjeść raz, tu i teraz. Mamy produkt: pożyczka strategiczna dla Pomorza, która właśnie może służyć finansowaniu tego typu inwestycji.
Fot. Kazimierz Netka.
Kiedy zostanie uruchomiona linia autobusowa do Twierdzy Wisłoujście i Instytutu Morskiego, który tutaj powstaje niedaleko? – zapytaliśmy.
– Informowaliśmy nasze instytucje partnerskie miejskie, że Twierdza będzie w tym roku zamknięta, ponieważ było takie zapytanie – powiedział prof. Waldemar Ossowski – dyrektor Muzeum Gdańska. – I wiedzą że nie będzie ruchu turystycznego. Jesteśmy umówieni na przywrócenie linii autobusowej w przyszłym roku. Nastąpi to po otwarciu Twierdzy Wisłoujście.
Na Wieży Twierdzy Wisłoujście jest piękna tablica – kartusz, z napisem po łacinie.
Fot. Kazimierz Netka.
W języku polskim jego treść brzmi:
Gwoli szczęścia i pomyślności za rządów Króla Polaków Kazimierza IV w roku 1482 roku senat i lud gdański, pod przewodem burmistrza Marcina Bukio, tę oto wieżę niby czuwającą nad samym wjazdem wzniósł i umocnieniami opasał. Za panowania Augusta II Króla Polaków w roku 1709 dnia 12 października przybytek ów spłonął. W roku 1721 dzięki zapobiegliwej opiece ojczyzny, burmistrza Jana Gotfryda z Dusseldorfu oraz kamlarza Salomona Gabriela Schumanna w ten nowy świetniejszy kształt znów obleczona, została zaopatrzona w ozdoby w podwójny wieniec blanków, a także w zegar z kampańskiego spiżu. Zwróciła ku brzegowi wylewającego falami bałtyckiego morza swe jaśniejące czoło aby widok ten był dla żeglarz faryjską latarnią ocalenia, także wskazywał im bezpieczną drogę do portu. Módl się ziemia pruska by po zdjęciu założonej przez Wulkana żałoby twierdza ta w blasku swym trwała wiecznie.
Fot. Kazimierz Netka.
– W XIX wieku Twierdza pełniła funkcję więzienia – przypomniał prof. Waldemar Ossowski. – Między innymi było wiezionych tutaj ponad 350 powstańców listopadowych, przez prawie dwa lata. W trakcie Powstania Styczniowego przetrzymywano tutaj kilku ważnych działaczy polskich niepodległościowych z Pomorza, z Ziemi Chełmińskiej. Trzeba tę historię polskich działaczy przypomnieć. W zrekonstruowanych kamieniczkach przypomnimy historię o Ignacym Danielewskim, który skomponował Hymn o Wiśle, który teraz jest hymnem miasta Chełmno. Przypomnimy o księdzu Symforianie Tomickim, który skomponował tutaj zbiór sonetów wisłoujskich, będąc w niewoli.
– Dla I Rzeczypospolitej była to najstarsza latania na polskim wybrzeżu, ale też miejsce kontroli – mówił Maciej Flis – kierownik Twierdzy Wisłoujście, podczas zwiedzania zabytku:
Fot. Kazimierz Netka.
– Każdy statek kupiecki musiał tędy przejść, musiał się zatrzymać pokazać towary przewożone przez ujście Wisły. W ten sposób chroniono też interesy dawnego Gdańska. Ponadto załoga Twierdzy zajmowała się również ochroną ważnego szlaku handlowego morskiego w postaci określania drogi wodnej, toru wodnego, wyznaczania bezpiecznych szlaków dla statków. W ten sposób w swoim obrębie gromadziła kilka funkcji naraz, bardzo ważnych nie tylko ze względów ekonomicznych ale również strategicznych. Dlatego mówimy o tej Twierdzy jako o strategicznym punkcie Gdańska, żelaznym ryglu, zamykającym bramę do Rzeczpospolitej w razie, gdyby niebezpieczeństwo się pojawiło u samych wrót.
Kazimierz Netka
Proszę, czytaj również na portalu: netka.gda.pl