Na ilustracji: przybliżony zasięg Żuław i Mierzei Wiślanej – delty Wisły (czerwona linia, opr. K.N.). Źródło mapy podstawowej: PPWK.

Nowe spojrzenia na znaczenie delty Wisły. Musimy wyswobodzić żuławskie depresje z… opresji spychania ich na margines świata

Na zdjęciu: Pomnik osadników w mieście Krynica Morska. Na pomniku jest napis: „To nie sztorm na morzu, ale wiatr historii rzucił nas w te strony”. Fot. Kazimierz Netka. Pomnik dowodzi, że po II wojnie światowej delta Wisły została zagospodarowana m.in. dzięki Kresowianom – ekspatriantom oraz imigrantom w południa i z centrum kraju. Oni odbudowywali m.in. Gdańsk i Elbląg, czyli całe Żuławy z Mierzeją Wiślaną.

Jest takie miejsce w Polsce, w którym Królowa spotyka się z… Królewną. Tym miejscem są Żuławy, a dokładniej – ich stolica: Gdańsk oraz Mierzeja Wiślana. Kim jest Królowa – wiadomo, chodzi bowiem o Wisłę, największą naszą rzekę, ciągle atrakcyjną dla turystyki wodnej i lądowej, z uwagi na swą świeżość, dzikość. A Królewna? To właśnie Mierzeja Wiślana, geologicznie, geomorfologicznie rozciągająca się od Gdyni Orłowa po Cieśninę Pilawską w Obwodzie Królewieckim. Mierzeja to Śpiąca Królewna, a nazwę tę zaczerpnęliśmy z publikacji pt. „BURSZTYN – WCZORAJ. DZIŚ. JUTRO”, Gdańsk 2018 – monografii napisanej pod redakcją naukową prof. Dariusza Jacka Olszewskiego-Strzyżowskiego – pracownika naukowego Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku.

W tej książce, w rozdziale zatytułowanym: CZY MIERZEJA WIŚLANA MA SYNDROM „ŚPIĄCEJ KRÓLEWNY”? • VISTULA SPIT – THE EFFECT OF „SLEEPING BEAUTY”? autorstwa Dariusza Jacka Olszewskiego-Strzyżowskiego oraz Tomasza Taraszkiewicza, jest taki fragment: „Mierzeja Wiślana na pewno nie zasługuje na miano „martwego produktu turystycznego”, którą jednocześnie porównać można do „Śpiącej Królewny” – piękna, atrakcyjna, ale nadal śpi. Rodzi się pytanie, czy znajdzie się „królewicz”, który w porę i skutecznie przywróci „ją” do życia? Atuty tego regionu to nie tylko zróżnicowane walory, ale bliskość Trójmiasta, dobra (poprawiająca się zdecydowanie) dostępność komunikacyjna z innych regionów Polski, dogodna komunikacja z portem lotniczym w Gdańsku oraz z Bazą Promową w Gdyni, a także wiodąca rola naszego województwa pod względem odwiedzin ze strony turystów krajowych i zagranicznych itp.”

Na zdjęciu: Śluza w Białej Górze, gdzie Nogat odgałęzia się od Wisły. Fot. Kazimierz Netka.

Naszym zdaniem Królowa Wisła z Królewną Mierzeją tworzą wspaniały duet i władają niezwykłym obszarem: Królestwem Delty Wisły, obejmującym Żuławy i Mierzeję w co najmniej dwóch województwach: pomorskim oraz warmińsko – mazurskim, a na południu wkraczającym nieco na teren woj. kujawsko – pomorskiego. Największym miastem w tym kawału Polski, bardzo cennym fragmencie naszego kraju i ważnym dla całej Europy, jest Gdańsk – stolica województwa pomorskiego. Gdańsk jest jednocześnie stolicą Żuław, czyli delty Wisły.

Królestwo Żuław i Mierzei Wiślanej, to obszar, w którym panują dwie piękności: Wisła i Mierzeja; to wielki skarb, który od wieków nas żywił, bogacił, a bywało jednak, że Wisła zalewała swe królestwo. Dzisiaj, skutki tych kapryśnych „występków” Królowej są atrakcją turystyczną. Trzeba jednak informować o nich świat, mieszkańców naszego globu. To pozwoli wzmocnić turystycznie całą deltę Wisły.

W podsumowaniu swej publikacji, naukowcy: Dariusz Jacek Olszewski-Strzyżowski oraz Tomasz Taraszkiewicz, napisali m.in.: „Można wskazać już istniejące, jak również zupełnie nowe produkty turystyczne możliwe do realizacji na terenie całej Mierzei Wiślanej. Oczywiście przedstawiona propozycja na pewno nie wyczerpuje wszystkich możliwości drzemiących w tym regionie – zależy to wyłącznie od pomysłowości i fantazji tych, którzy za działania promocyjne i komercjalizację oferty na Mierzei są odpowiedzialni (np. w zakresie promocji „bursztynowego potencjału“ – (podobnie zauważają Pasek i Olszewski-Strzyżowski, 2016: M.M. Pasek, J. Olszewski-Strzyżowski, Bursztyn jako walor przyrodniczy i zdrowotny w świadomości ludności miejscowej i turystów spędzających czas wolny na Mierzei Wiślanej, [w:] Turystyka: nowe trendy, t. 5, red. R. Dróżdż i M. Paśko, Polska Izba Turystyki o/Pomorski, 2016.). Dać to może nowy impuls do rozwoju tej destynacji turystycznej i wyjścia ze swoistego „marazmu”, „apatii” czy też „śpiączki” samorządów i branży turystycznej. Tylko czy taką szansę Mierzeja chce i potrafi wykorzystać? Czy kiedyś znajdzie się ten „królewicz”, który tę piękną „Śpiącą Królewnę” do życia turystycznego obudzi? To pytanie na razie pozostawiamy bez odpowiedzi…”

Na zdjęciu: Kanał Żeglugowy Nowy Świat. Fot. Kazimierz Netka.

Naszym zdaniem, takim królewiczem może stać się Kanał Żeglugowy Nowy Świat, który oddano do użytku 17 września 2022 roku w gminie Sztutowo. Bez pomocy wszystkich samorządów istniejących w Królestwie Żuław i Mierzei Wiślanej, walorów delty Wisły nie uda się w pełni wykorzystać. A jest to region naprawdę unikatowy. Rozwija się dla dobra (czasami na nieszczęście) mieszkańców delty, od około tysiąca lat. Przyciągał mieszkańców Cesarstwa Rzymskiego; przybył tu również Święty Wojciech… Warto te wydarzenia przypominać z okazji uroczystości, jakie są i będą się odbywały w związku z przypadającym 27 września, Światowym Dniem Turystyki.

Nie od razu Królestwo Żuław i Mierzei było tak atrakcyjne jak teraz. Nad jego pięknem, zasobnością, atrakcyjnością od tysięcy lat pracuje natura, a przez kilkaset lat – ludzie.

Fot. Kazimierz Netka.

Przyroda uformowała Mierzeję Wiślaną – naturalny pas chroniący deltę Wisły i tereny depresyjne (unikat na skalę kraju) przed atakami morza. Dzisiaj ten piaszczysty, porośnięty lasem „pas bezpieczeństwa” jest jedną z unikatowych atrakcji owego Królestwa. Jak już wspomnieliśmy, Mierzeja ciągnie się od Gdyni Orłowa, do Cieśniny Pilawskiej w Obwodzie Królewieckim. Natura dokonywała też „przekopów” w mierzei. Jeden z największych nosi dzisiaj nazwę Wisła Śmiała i znajduje się w granicach Gdańska i zwana jest też Brave Vistula – powstała w lutym – marcu 1840 roku.

Fot. Kazimierz Netka.

Ludzie osuszali i chronili żyzne ziemie przed powodziami rzecznymi. Jednym z niezwykłych dokonań było zbudowanie Przekopu Wisły pomiędzy dzisiejszymi osiedlami Gdańsk Świbno w Gdańsku i Mikoszewo w gminie Stegna. Wisła Przekop powstała 31 marca 1895 roku i jest to również data narodzin Wyspy Sobieszewskiej w Gdańsku.

Potem, już współcześnie, w ramach unijnego projektu „Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej”, przystosowano żuławskie kanały i rzeki do potrzeb żeglarzy:

Fot. Kazimierz Netka.

Olbrzymi wkład w budowanie bogactwa Królestwa Żuław i Mierzei Wiślanej ma Nadleśnictwo Elbląg. Kilka lat temu opracowało ono koncepcję turystycznego zagospodarowania delty Wisły oraz Wysoczyzny Elbląskiej.

Najnowsze dokonanie ludzi to zbudowanie kanału żeglugowego Nowy Świat w poprzek Mierzei Wiślanej, w gminie Sztutowo. Za ostateczne, oficjalne zwieńczenie tych prac dla międzynarodowej turystyki żeglarskiej i marynarki handlowej można uznać 1 maja 2023 roku, godzinę 10. Wtedy to bowiem rozpoczęła się uroczystość otwarcia punktu odpraw granicznych na kanale Nowy Świat na Mierzei Wiślanej.

Ten kanał to otwarcie Żuław na Bałtyk, a Elbląga i znajdującego się tam portu – otwarcie dla światowej żeglugi, w tym turystycznej. Kanał Nowy Świat to jednocześnie otwarcie żeglarskiego szlaku wprost z morza do Kanału Elbląskiego – unikatowej na skalę całego świata trasy turystycznej wodno – lądowej dla jednostek pływających. Kanał Elbląski, zwany też Ostródzko-Elbląskim, Oberlandzkim, został parę lat temu zrewitalizowany przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gdańsku – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. W miejscowości Buczyniec, niedaleko pochylni, powstała Izba Pamięci Kanału Elbląskiego:

Fot. Kazimierz Netka.

Obecnie RZGW w Gdańsku realizuje kolejny etap projektu: Kompleksowe zabezpieczenie Żuław przed powodziami, będącym również projektem ochrony zabytków i innych atrakcji, skarbów kulturowych, turystycznych w delcie Wisły.

Nigdzie chyba nie ma tylu unikatowych atrakcji co w Królestwie Żuław i Mierzei.

Bogactwem Królestwa Żuław i Mierzei Wiślanej jest też złoto Bałtyku. Gdańsk – stolica Żuław, jest również Światową Stolicą Bursztynu. W miejscowości Jantar na Mierzei Wiślanej w gminie Stegna odbywają się Mistrzostwa Świata w Poławianiu Bursztynu – nawiązujące do liczącej kilka tysięcy lat tradycji pozyskiwania tego skarbu. Już w starożytności nad Zatokę Gdańską, w deltę Wisły przybywali kupcy z Cesarstwa Rzymskiego po morskie złoto – cenny dar natury. Na Żuławach pozostały ślady kilku tysięcy starożytnych warsztatów, zajmujących się obróbka bursztynu, wytwarzaniem z niego dzieł artystycznych. W XVIII wieku, w Gdańsku, powstała Bursztynowa Komnata (bursztynowy wystrój ścian, sufitu i wnętrza gabinetu dla cesarza), która niestety, zaginęła podczas II wojny światowej. Bogate zbiory dzieł artystów bursztynników można podziwiać w Muzeum Bursztynu w Gdańsku, ale również w Muzeum Zamkowym w Malborku.

Fot. Kazimierz Netka.

Na Żuławach rodzili się geniusze, ale Żuławy są też jak silny magnes na kulturę i naukę. Tutaj powstał pierwszy w Europie poza Wyspami Brytyjskimi, Teatr Szekspirowski, i tutaj, już od XVII wieku, wystawiano sztuki Szekspira w Szkole Fechtunku w Gdańsku.

Tu są miasta: wspomniany już Gdańsk (stolica Żuław), Elbląg, Malbork nad żuławską rzeką Nogat, Mierzeja Wiślana i wejście na Kanał Elbląski. To na Żuławach zbudowano największą ceglaną świątynię świata – Bazylikę Mariacką w Gdańsku. To w Nowym Dworze Gdańskim powstała słynna wódka Machandel, a w Gdańsku: Goldwasser.

Tu koncentruje się polski, europejski oraz światowy przemysł. W żuławskiej stolicy – Gdańsku – mieści się np. fabryka Northvolt – produkująca baterie i inne urządzenia do pojazdów elektrycznych. Tu jest Rafineria koncernu ORLEN, są Fosfory z Grupy Azoty. Tu są stocznie, produkujące światowej klasy jachty, tu są porty, tu powstanie pływający gazoport FSRU.

W Gdańsku – stolicy Żuław – rozwija się nauka, rozpoczęta przez naukowców ekspatriantów z wschodnich Kresów II Rzeczypospolitej i przez naukowców – imigrantów z centrum i południa. W Sopocie – mieście mierzejowo – żuławskim – funkcjonuje Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk (PAN). Instytuty PAN są też w stolicy Żuław, czyli w Gdańsku: Instytut Maszyn Przepływowych; Instytut Historii – Zakład Dziejów Pomorza, Pracownia Historii Gdańska i Dziejów Morskich Polski; Instytut Budownictwa Wodnego PAN. W Gdańsku powstał w 2020 roku Związek Uczelni im. Daniela Fahrenheita (FarU) – w przyszłości zapewne federacja trzech uniwersytetów: Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, Politechniki Gdańskiej i Uniwersytetu Gdańskiego.

Na ilustracji: przybliżony zasięg Żuław i Mierzei Wiślanej – delty Wisły (czerwona linia, opr. K.N.). Źródło mapy podstawowej: PPWK.

Żuławy to unikatowy krajobraz kulturowy ujścia dużej europejskiej rzeki. Od Gdyni, Sopotu, Gdańska, przez Mierzeję do Krynicy Morskiej – Piasków, przez Zalew Wiślany do Fromborka – miejsca życia, pracy i śmierci Mikołaja Kopernika, do innych, mniejszych ale też unikatowych portów nad polską częścią Zalewu Wiślanego: do Piasków, Krynicy Morskiej, Kątów Rybackich, Suchacza, Tolkmicka, Nowej Pasłęki; z Gdańska przez Nowy Dwór Gdański do Elbląga, a także z Gdańska przez Pruszcz Gdański, Tczew (tam znajduje się Muzeum Wisły – Oddział Narodowego Muzeum Morskiego (NMM), a także Centrum Konserwacji Wraków Statków NMM) do Gniewa, Malborka i Kwidzyna, po Kanał Elbląski:

Fot. Kazimierz Netka.

To obszar, na którym duże fragmenty swego życia, pracy, twórczości, pozostawili reprezentanci różnych narodów. Dlatego, delta Wisły to unikatowy, europejski skarb, perła Europy. Unikatowy zakątek Polski, z Gdańskiem jako główną stolicą tego obszaru i jednocześnie administracyjną stolicą województwa pomorskiego.

To jeden z najcenniejszych i najatrakcyjniejszych regionów Polski, bo obejmuje część Trójmiasta, ale również unikat, jakim jest delta niezwykłej pod względem przyrodniczym, europejskiej rzeki.

To nowa, choć również stara kraina turystyczna w Północnej Polsce: delta Wisły. Na Żuławach dzieje się wszystko to, co niemal najważniejsze w północnej Polsce; także o randze światowej.

Królestwo Żuław i Mierzei Wiślanej, z Gdańskiem jako stolicą, ma własne porty, plaże, kanały, najurodzajniejsze w Polsce ziemie, ujście królowej rzek; jeden z najwspanialszych w świecie, zamek. Staje się jednym z najatrakcyjniejszych w Polsce, w Europie, na całym globie regionem turystycznym. W tym Królestwie znajduje się nawet Raj… Ptasi Raj:

Fot. Kazimierz Netka.

Dzisiaj, Na Żuławach czyli w Gdańsku, stolicy Żuław, gościmy koronowane głowy, prezydentów i premierów państw, wybitnych artystów, najwspanialszych fachowców w różnych zawodach. Delta Wisły staje się miejscem tworzenia wzorów osobowych godnych naśladowania w kulturze pracy, solidności, solidarności.

W historii Europy Żuławy odegrały niebagatelną rolę, To skarbiec żywności. Na nich schronienie znajdowali ci, którzy musieli z innych krajów uchodzić przed różnego rodzaju prześladowaniami. Na pograniczu Powiśla i Żuław powstał, wspominany już wyżej, jeden z największych zamków; w Malborku.

Na Żuławach zaczęła się II wojna światowa – na Westerplatte oraz w Szymankowie i w Tczewie. Tutaj, w Gdańsku, narodziła się „Solidarność”.

O Żuławach było głośno zaraz po II wojnie światowej – po tym gdy zostały zalane przez wycofujące się wojska hitlerowskie. Potem cisza o nich robiła się coraz większa. Nawet, gdy miała się na nich odbyć światowa impreza: Jamboree 2023 – zamiast nagłaśniać na całym globie to unikatowe, międzynarodowe dzieło, jakim są Żuławy, zadecydowano, by przy tej okazji zamiast Żuław promować w świecie o wiele mniej atrakcyjne Kaszuby, mało związane z Jamboree 2023.

Ponownie o terenie Żuław zaczęto więcej mówić, gdy ruszyła budowa kanał żeglugowy w poprzek Mierzei Wiślanej w miejscowości Nowy Świat, jednak i wówczas często raczej milczano na temat atrakcji oraz znaczenia tego depresyjnego regionu Polski. Ważniejsza była kłótnia o to, czy kanał ma powstać czy nie. Walczono nawet o to, by realizatorom nakazać przesadzenie trzcinowisk, które i tak po roku od budowy by się zregenerowały w Zalewie Wiślanym.

Odnawiane są urządzenia przeciwpowodziowe na Żuławach. Ożywione ma zostać rolnictwo. Jednak, to za mało, bo w delcie Wisły trzeba również zrewitalizować atrakcje turystyczne, a przede wszystkim o ich istnieniu informować świat, czyli powinniśmy odświeżyć ludzkości naszego globu wiedzę o skarbach w delcie Wisły. To, że o Żuławach jest głośno na terenie delty Wisły, nie jest dowodem, że o ich historii, unikatowości, zasobach kulturowych w tym turystycznych, wiedzą wystarczająco dużo za granicą, choć nam się wydaje, że promocja jest wystarczająca. Może być wprost przeciwnie – promocji nie ma, albo jest ona bardzo słaba i tego niedostatku nie umiemy dostrzec.

– Delta Wisły to region unikatowy, jeśli chodzi o przyrodę i położenie geograficzne – ocenia Adrian Bogusłowicz – członek zarządu Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, przewodniczący zarządu Lokalnej Organizacji Turystycznej w Krynicy Morskiej. – Mierzeja Wiślana wyróżnia się w tym obszarze niezwykłą urokliwością. Jest tak piękna, że zachwycać się nią mogą nie tylko obywatele Europy, ale również innych kontynentów. Szkoda, że Mierzeja Wiślana została okaleczona poprzez betonowy przekop. Niestety, trudno, stało się.

Fot. Kazimierz Netka.

Myślę, że uroki Mierzei Wiślanej i Żuław można by połączyć. Trzeba tu jednak dużego zaangażowania operatorów turystycznych. Obserwujemy od 10 lat odchodzenie turystów od zasady 3 x S, czyli: słońce, piasek, morze (sun, sand, sea). To już turystom nie wystarcza. Pragną oni przeżyć coś więcej, zobaczyć coś atrakcyjnego. Duże jest tutaj pole do popisu dla wypożyczalni na przykład rowerów. W dni pochmurne wypoczywający na Mierzei Wiślanej mogliby wsiąść na rowery i podróżując po delcie Wisły, zwiedzać żuławskie zabytki. Gdyby pojawiły się takie usługi, takie produkty turystyczne z terenu Żuław, byłoby to cenne urozmaicenie pobytu. Widać to już teraz, jak bardzo popularne są wypożyczalnie rowerów, czy transport zapewniany przy użyciu meleksów. Turyści, przybywający na urlopy do Krynicy Morskiej, chętnie wyprawiają się do Kanału Żeglugowego Nowy Świat, by go obejrzeć. Bardzo często korzystają w tym celu z wypożyczalni rowerów – powiedział prezes Adrian Bogusłowicz.

Jest więc o co walczyć. Turystyka z roku na rok przynosi coraz większe korzyści. Jeśli turyści nie przyjadą w deltę Wisły do Polski, w ujście tejże Wisły, to wybiorą inne ujście – wyjazd. A Żuławy do tej pory są słabo rozreklamowane w skali świata.

Nie jest dobrze, że metropolia (Obszar Metropolitalny Gdańsk-Gdynia-Sopot) tnie Żuławy. Tnie je dwukrotnie. Raz granicą województwa, drugi raz – nie obejmując ich swą strategią i rozważeniem włączenia EOG – Elbląskiego Obszaru Gospodarczego do metropolii.

Delta Wisły potrzebuje rewitalizacji turystycznej. To skarbiec niezwykłych atrakcji.

Bogactwo Królestwa Delty Wisły, kulturowe, biznesowe w tym turystyczne jest ogromne. Dużo trzeba by miejsca, by owe zasoby, atrakcje, unikaty, opisać. Proponujemy więc zajrzeć pod niżej podane adresy, by szczegółowo poznać co ten monarchiczny trójkąt: Delta Wisły, ma do zaoferowania gościom nie tylko z kraju, ale również z zagranicy. O tym bowiem warto wiedzieć, chociażby z okazji Światowego Dnia Turystyki 2023, obchodzonego 27 września:

Warto zajrzeć też na stronę https://gdansk.wody.gov.pl/ – Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gdańsku – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.

Cenne wiadomości znajdują się również na stronie internetowej Urzędu Morskiego w Gdyni: https://www.umgdy.gov.pl/ .

Mieszkańcy Delty Wisły, czyli poddani królowej Wisły i królewny Mierzei Wiślanej, muszą sami zadbać o to, by światu opowiadać o swych unikatowych zasobach kulturowych, biznesowych w tym turystycznych. Nikt tego za nich nie zrobi. Wprost przeciwnie – może być odwrotnie.

Dowód tego był całkiem niedawno, bo na początku wrzenia. Wtedy na Żuławach, w Gdańsku, odbywała się kilkudniowe, międzynarodowe wydarzenie: EuroSkills Gdańsk 2023. Uczestniczyli w tych mistrzostwach reprezentacji ponad 30 państw. W przewodniku dla dziennikarzy z tych ponad 30 państw, ni było wzmianki o istnieniu Żuław.

Wygląda to tak, jakby ktoś chciał przed światem ukryć istnienie Żuław i Mierzei Wiślanej. W tymże Guide Media, dla dziennikarzy z ponad 30 państw, wskazano za to (str. 13) na istnienie Kaszub i Kociewia, jako sąsiadujących (surround) z Gdańskiem. Tak więc, mieszkańcy Królestwa Żuław i Mierzei Wiślanej muszą się liczyć z tym, że jeszcze niejeden raz ktoś może im wbić nóż w plecy.

Kazimierz Netka

Proszę, czytaj również na portalu: netka.gda.pl

Pulsarowy.pl

Nowe spojrzenia na znaczenie delty Wisły. Musimy wyswobodzić żuławskie depresje z… opresji spychania ich na margines świata

Dodaj komentarz