Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
80. rocznica przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową
10 lutego 2022 r. w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku miała miejsce kolejna odsłona cyklu „Wejście w historię”. Tym razem w murach Muzeum zaprezentowano nieeksponowane wcześniej zabytki związane z działalnością Armii Krajowej, w tym pamiątki po gen. Fieldorfie, pochodzące ze zbiorów Muzeum Armii Krajowej w Krakowie. Eksponaty wybrane zostały z okazji przypadającej w tym roku 80. rocznicy przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Wystawę oglądać będzie można w Muzeum do połowy maja br. – poinformowała Hanna Mik-Samól – rzecznik prasowy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku:
W ramach najnowszej odsłony cyklu „Wejście w Historię”, Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zaprezentowało eksponaty nawiązujące do przypadającej w tym roku 80. rocznicy przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową. Od 10 lutego do połowy maja 2022 r. zwiedzający zapoznać się mogą z zabytkami pochodzącymi ze zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, związanymi z działalnością Armii Krajowej, jak i pamiątkami po generale Auguście Emilu Fieldorfie ps. „Nil”, pochodzącymi ze zbiorów Muzeum Armii Krajowej w Krakowie.
Armia Krajowa była najważniejszą i najliczniejszą polską wojskową organizacją konspiracyjną istniejącą w czasie II wojny światowej. Jako siła zbrojna Polskiego Państwa Podziemnego wchodziła w skład Sił Zbrojnych RP podlegających Naczelnemu Wodzowi i Rządowi na uchodźstwie. Utworzona została 14 lutego 1942 r., po przeorganizowaniu istniejącego od jesieni 1939 r. Związku Walki Zbrojnej.
Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
W czasie okupacji struktury Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej wykorzystywały posiadane uzbrojenie do realizacji zadań związanych z walką bieżącą oraz gromadziły środki potrzebne na wypadek planowanego powstania powszechnego. Broń i materiały wybuchowe pochodziły z zapasów z okresu kampanii polskiej, produkcji konspiracyjnej lub zrzutów lotniczych z Wielkiej Brytanii, były też zdobywane podczas walk z Niemcami.
Z zagadnieniem Armii Krajowej nierozerwalne związana jest postać Augusta Emila Fieldorfa ps. „Nil”, żołnierza Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej, oficera WP. W czasie Kampanii Polskiej 1939 r. dowodził on 51. pułkiem Strzelców Kresowych. Jesienią 1939 r. przedostał się do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. W 1940 r. wyznaczony na emisariusza Naczelnego Wodza wrócił do okupowanej Polski. W latach 1942-1944 dowodził Kierownictwem Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Od 1944 r. tworzył konspiracyjną organizację ,,NIE” mającą działać po zajęciu Polski przez Armię Czerwoną. Brał udział w Powstaniu Warszawskim. Od października 1944 r. był zastępcą komendanta AK. Aresztowany w marcu 1945 r., nierozpoznany przez NKWD, więziony w łagrach w ZSRS. W 1947 r. wrócił do Polski. Ujawnił się w maju 1950 r., a w listopadzie został aresztowany. Po ciężkim śledztwie, odrzucając propozycję współpracy z komunistami, został niesłusznie oskarżony i skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 24 lutego 1953 r. Jego miejsce pochówku do dnia dzisiejszego pozostaje nieustalone.
Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
Wśród prezentowanych zabytków w ramach najnowszej odsłony cyklu „Wejście w Historię” znalazły się liczne odznaczenia należące do gen. Augusta E. Fieldorfa ps. „Nil” (1895-1953), pochodzące ze zbiorów Muzeum Armii Krajowej w Krakowie. Na ekspozycji zobaczyć można m.in. Krzyż Niepodległości, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Walecznych – potrójne nadanie, Złoty Krzyż Zasługi , a także liczne medale, order zasługi oraz odznaczenia pamiątkowe.
Ponadto na ekspozycji prezentowane jest uzbrojenie struktur konspiracyjnych i oddziałów partyzanckich Armii Krajowej, pochodzące ze zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, w tym: polski granat ET-40 ,,Filipinka”, brytyjski granat Mills No. 36M pochodzący ze zrzutów dla AK, sztylet bojowy produkowany w zakładach konspiracyjnych, a także obrzyn karabinka Mannlicher wz. 1895 – wykorzystywany w czasie Powstania Warszawskiego
Odsłonięciu zbioru eksponatów prezentowanych po raz pierwszy w murach MIIWŚ w Gdańsku towarzyszył briefing prasowy, w którym wzięli udział:
– dr Marek Szymaniak – Zastępca Dyrektora Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
– dr Paweł Warot – p.o. Dyrektor Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku
– Wojciech Łukaszun – Kierownik Działu Zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
Wydarzenie prowadziła Hanna Mik-Samól – rzecznik prasowy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
O szerszym kontekście historycznym związanym z przekształceniem Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową opowiedział Zastępca Dyrektora MIIWŚ w Gdańsku dr Marek Szymaniak:
Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
Powstanie 80 lat temu Armii Krajowej, kontynuującej konspiracyjny wysiłek zbrojny na podjęcie w niedalekiej przyszłości walki otwartej z Niemcami, to moment symboliczny w historii całej Polski. […] Wiemy, że ta walka miała swój wymiar tragiczny, nie zakończyła się zwycięstwem. Żołnierze Armii Krajowej, oczywiście nie ze swojej winy, w swojej rzeszy 380 tyś. zaprzysiężonych żołnierzy nie osiągnęła tego celu, który stawiali sobie w 1939 roku przedstawiciele Służby Zwycięstwu Polski, później Związku Walki Zbrojnej i wszystkich innych organizacji, które były scalane w ramach Armii Krajowej. Tego celu nie osiągnęliśmy, przyszło nam czekać na odzyskanie niepodległości kilkadziesiąt następnych lat. Niemniej jednak ta walka miała swój głęboki sens, wzmacniała w nas – Polakach poczucie tego, że nigdy nie pogodzimy się z odebraniem Polsce niepodległości, a Polakom wolności. Żołnierze wolności, bo tak określano tych, których w 1942 roku i później przyjmowano w szeregi Armii Krajowej w rocie przysięgi, są naszymi bohaterami. Dzisiaj obchodząc 80. rocznicę przemianowania Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową traktujmy to wydarzenie, jako rzecz głęboko indywidualną, a nie jedynie rocznicową, okolicznościową. Mam wielki honor, stojąc obok zdjęcia bohatera Armii Krajowej, generała August Fieldorfa pseudonim „Nil”. Postaci wielkiej, nieugiętej, niezłomnej skutecznie walczącej z Niemcami, ale postaci równie tragicznej, w PRL-u niedocenionej. Fałszywie oskarżonego, skazanego na śmierć, a później powieszonego. […] Jestem zbudowany, że dzisiaj w gmachu Muzeum II Wojny Światowej możemy o tym mówić, doceniać wysiłek zbrojny żołnierzy Armii Krajowej. […] Patronem Muzeum II Wojny Światowej jest także Witold Pilecki. Pamiętajmy również o tym, że w czasie II wojny światowej żołnierze Armii Krajowej musieli stawiać czoła nie jednemu, ale dwóm wrogom: Niemcom oraz Sowietom. […] Jestem przekonany, że pamięć o żołnierzach Armii Krajowej buduje w nas i wzmacnia poczucie przynależności do narodu polskiego i naszej wartości. Jestem dumny, że możemy oddać cześć żołnierzom Armii Krajowej. […] Cześć i chwała majorowi Zygmuntowi Szendzielarzowi „Łupaszce”, generałowi Augustowi Emilowi Fieldorfowi „Nilowi” i wszystkim tym, którzy budują w nas głębokie poczucie tożsamości historycznej i narodowej.
Podczas wydarzenia głos zabrał także p.o. Dyrektor Oddziału IPN w Gdańsku dr Paweł Warot:
Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
[…] Fenomen Armii Krajowej zdumiewa nas do dziś. Była to największa podziemna armia walczącej Europy. Przez jej szeregi przeszło 450 tys. Polaków. Walczyliśmy od pierwszego dnia wojny z okupantem niemieckim i sowieckim. Ponieśliśmy ogromną ofiarę. Na tym etosie i tej idei możemy budować wspólnotę narodową. Tego etosu pozbawione są narody Zachodniej Europy, co obecnie dostrzegam. […] Żołnierze Armii Krajowej bywają atakowani, jak ostatnio zaatakowany został w Sejmie przez środowiska lewicowe Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”. Nie możemy odebrać sobie tego etosu. Dlatego jestem dumny, że właśnie dzisiaj, w tak ważnym muzeum na mapie polskiego muzealnictwa eksponowane są pamiątki po generale „Nilu”. […] Muzeum II Wojny Światowej oraz Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku robią wszystko, by zachować pamięć o żołnierzach Armii Krajowej. Już 14 lutego jako IPN Gdańsk otwieramy nową wystawę dotyczącą Polskiego Państwa Podziemnego na Pomorzu. Dzień później odbędzie się ogólnopolska konferencja dotycząca tego zagadnienia i szereg innych przedsięwzięć, również skierowanych do dzieci i młodzieży – konkursy, gra online czy okolicznościowa wpinka – podsumował dyrektor Warot.
W trakcie wydarzenia został odczytany list dr. Marka Lasoty Dyrektora Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila” w Krakowie, który podkreślił istotne znaczenie wspólnego upamiętniania przypadającej w 2022 r. 80. rocznicy przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową: […] Dziękując za zaproszenie, oraz możliwość zaprezentowania w Państwa instytucji obiektów pochodzących ze zbiorów Muzeum Armii Krajowej, chciałbym podkreślić jak ważna jest współpraca na tym poziomie pomiędzy instytucjami kultury. Jest mi niezmiernie miło, że możemy wspólnie upamiętnić tak ważną rocznicę, jaką jest przekształcenie Związku Walki Zbrojnej w Armię Krajową, właśnie prezentując pamiątki związane z gen. Emilem Fieldorfem. Postać generała „Nila” jest mocno związana z dziejami Polskiego Państwa Podziemnego, a jego tragiczne powojenne losy stanowią przykład traktowania bohaterów Podziemia przez władze komunistyczne. […] Prezentowane w ramach cyklu “Wejście w historię” odznaczenia zostały przekazane do Muzeum AK w 2020 r. przez mieszkającą poza granicami Polski rodzinę Generała. Mam nadzieję, że ich wypożyczenie to początek wieloletniej i owocnej współpracy na rzecz popularyzacji dziejów Polskiego Państwa Podziemnego.
O postaci gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, a także szczegółach prezentowanego zbioru zabytków opowiedział Wojciech Łukaszun, kierownik Działu Zbiorów MIIWŚ:
Fot. z Archiwum Muzeum II Wojny Światowej, fot. K. Dembek.
[…] Generał Fieldorf jako dowódca Kedywu podejmował decyzje, wydawał rozkazy dotyczące najważniejszych akcji zbrojnych prowadzonych w czasie okupacji przez Armię Krajową. Głównym zadaniem Armii Krajowej było bowiem przygotowanie planowanego powstania powszechnego oraz prowadzenie walki bieżącej, za którą generał Fieldorf odpowiadał. Oprócz tego, że jest on symbolem wszystkich osób, które brały udział w walce, jest także poniekąd symbolem losu innych Polaków w czasie II wojny światowej. W 1945 r. generał Fieldorf został przez sowietów aresztowany i wywieziony nierozpoznany w głąb Związku Sowieckiego. Podzielił los tych polskich obywateli, którzy byli deportowani przez władze sowieckie od lutego 1940 r. […] Uzupełniając prezentowane na wystawie odznaczenia należące do generała Fieldorfa, wypożyczone z Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, chcieliśmy pokazać to czym posługiwali się członkowie Armii Krajowej w czasie walki. Prezentujemy w gablocie zarówno granat brytyjski pochodzący ze zrzutów na potrzebę Armii Krajowej; granat, który został wyprodukowany w podziemnych zakładach; sztylet, który wyprodukowano w Krakowie na potrzeby oddziałów partyzanckich i struktur, które wezmą udział w powstaniu powszechnym; a także przedwojenny, wykorzystywany przez Wojsko Polskie karabinek Mannlicher, który został na potrzeb konspiracyjne skrócony i jako obrzyn wykorzystywany w konspiracji i Powstaniu Warszawskim. […].
„Wejście w historię” to akcja, w ramach której na poziomie -1 Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (przy wejściu głównym) prezentowane są eksponaty związane z aktualnymi rocznicami, wydarzeniami wojennymi lub zagadnieniami okresu wojny i okupacji. Ideą cyklu jest przede wszystkim pokazanie eksponatów na co dzień nieprezentowanych w przestrzeni Muzeum, a związanych z interesującym zdarzeniami i osobistymi historiami – poinformowała poinformowała Hanna Mik-Samól – rzecznik prasowy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.
Czytaj również na portalu: netka.gda.pl