Na zdjęciu: Ksiądz biskup prof. Marcin Hintz, zwierzchnik diecezji pomorsko – wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego; proboszcz parafii Kościoła Zbawiciela w Sopocie. Fot. Kazimierz Netka.

Poznaj bliżej idee Marcina Lutra. Pół tysiąca lat mija od rozpoczęcia wielkiej reformy w chrześcijaństwie.

Po wielu miesiącach przygotowań duchowych, historycznych, naukowych, kulturowych już we wtorek, 31 października 2017 roku, rozpoczynają się uroczystości związane z liczącym pół tysiąca lat ruchem religijnym zapoczątkowanym przez Marcina Lutra w Wittenberdze, 31 października 1517 roku. Ta reforma miała i ma znaczący wpływ na rozwój Europy, świata, w tym Polski, Pomorza. Sejmik Województwa Pomorskiego poświęcił Reformacji część swej sesji, 30 października, uchwalając „rezolucję w sprawie upamiętnienia 500-lecia Reformacji na obszarze województwa pomorskiego”.

 

Na powyższej ilustracji: Lucas Cranach, Portret Marcina Lutra. Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Fot. © Copyright by Wilczyński Krzysztof/Muzeum Narodowe w Warszawie. Źródło ilustracji: Muzeum Narodowe w Gdańsku

Uroczystości związane z obchodami 500-lecia Reformacji trwały w Pomorskiem około roku. Przypomniał je, podczas przemówienia na sesji Sejmiku, ksiądz biskup prof. Marcin Hintz, zwierzchnik diecezji pomorsko  -wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego; proboszcz parafii Kościoła Zbawiciela w Sopocie. W Pomorskiem parafie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego są w Sopocie i Słupsku. Kaplice: w Tczewie i w Lęborku.

– Niezmiernie się cieszę, że w dniu dzisiejszym, w przededniu Święta Reformacji Anno Domini 2017 nasz sejmik wojewódzki podejmuje taką uchwałę i wpisuje się w uchwały podjęte wcześniej na Śląsku, Dolnym Śląsku, Warmii i Mazurach – powiedział po przyjęciu rezolucji przez radnych, ksiądz biskup prof. Marcin Hintz. – Czyli w tych regionach, gdzie ewangelicy w historii Polski odegrali szczególna rolę. Jestem naprawdę bardzo wdzięczy za to, że możemy tutaj wspólnie być i że mogę do państwa przemówić. Zostałem jednocześnie poproszony, by przypomnieć o najważniejszych wydarzeniach, które upamiętniały 500-lecie Reformacji na terenie Pomorza. A były to wydarzenia współtworzone przez instytucje kultury, prowadzone przez województwo pomorskie.

 

Fot. Kazimierz Netka

Rozpoczęliśmy dokładnie rok temu, 31 października w Sopocie, uroczystym nabożeństwem inaugurującym obchody. Nabożeństwo to było połączone z pięknym koncertem przygotowanym przez Polską Filharmonię Sopot. Przez cały rok 2017 mieszkańcy Pomorza i goście turyści, mogli brać udział w całym szeregu wydarzeń upamiętniających Reformację. Nie tylko tutaj w Trójmieście, ale także to chcę podkreślić, w Bytowie, Słupsku, gdzie mogli oglądać państwo wspaniałą wystawę Schola Scriptura – biblijne malarstwo, grafikę, pomorskich protestantów od XVI do XX wieku.

W dniach 17 – 21 maja miał miejsce główne obchody 500 lat Reformacji w diecezji pomorsko – wielkopolskiej. Przezywaliśmy wielką wspaniałą, międzynarodową konferencję, zorganizowaną przez wiele instytucji, a która miała miejsce na terenie Uniwersytetu Gdańskiego. Symfoniczny koncert reformacyjny miał miejsce 19 maja w Polskiej Filharmonii Bałtyckiej, 20 maja dla mieszkańców, szczególnie Trójmiasta adresowana była następująca inicjatywa: Szlak kulturowy Reformacji w Gdańsku – tajemnice gdańskich epitafiów, a następnie 1 lipca wyjazd po naszej ziemi – śladami Reformacji na Pomorzu. Pod koniec września miała miejsce duża naukowa konferencja historyczna, która odbywała się w Centrum Św. Jana, a całkiem niedawno 17 i 18 października w Nadbałtyckim Centrum Kultury mieliśmy możliwość dyskutowania na temat „Reformacja i ewangelicyzm nad Bałtykiem”, w ramach międzynarodowej konferencji naukowej.

W tym samym czasie, 17 października otwarto dwie ważne wystawy: „Johannes Bugenhagen Doktor Pomeranus” w Centrum Św. Jana oraz w Archiwum Państwowym: „Z życia Kościołów – Protestanci na Pomorzu w XIX i XX wieku”.

 

Fot. Kazimierz Netka

Chciałbym w tym miejscu przywołać właśnie postać Jana Bugenhagena szczególnego europejskiego reformatora, który w sposób szczególny zapisał się w kartach Pomorza. To autor pierwszej historii Pomorza, która do dzisiaj stanowi nieprawdopodobne świadectwo bogactwa kultury naszego regionu.

Dzisiaj spotykamy się tutaj, w sejmiku, a chciałbym wszystkich państwa bardzo serdecznie zaprosić, na jutro 31 października, to data przywołana przez pana radnego, która w tradycji ewangelickiej stanowi święto Reformacji. O godzinie 14 będziemy mieli możliwość otwarcia wystawy, o której powie pan dyrektor Wojciech Bonisławski, a ja chciałbym wszystkich Państwa zaprosić na nabożeństwo reformacyjne do ewangelickiego kościoła w Trójmieście, który służy ewangelikom z połowy naszego województwa. Mamy również kaplicę w Tczewie, a dla mieszkańców tej ziemi, szczególnie Trójmiasta, służy kościół w Sopocie. Jutro o godzinie 17.30 będzie miało miejsce uroczyste nabożeństwo; chciałbym podkreślić, ekumeniczne, z udziałem przedstawicielami kościoła rzymskokatolickiego, jego ekscelencji księdza arcybiskupa, przedstawicieli kościołów członkowskich Polskiej Rady Ekumenicznej, kościoła prawosławnego, ewangelicko – metodystycznego i polsko – katolickiego. Chcemy w gronie osób życzliwych kulturze tradycji reformacyjnej podziękować za ten rok obchodów i prosić Boga w duchu ekumenizmu o błogosławieństwo naszego regionu. Ufam, że wkład ewangelików w rozwój naszego regionu, Pomorza, jest nie do przecenienia i cieszę się niezmiernie, że ten właśnie rok był czasem, gdzie to bogactwo, to dziedzictwo mogło być pokazane szerokim kręgom naszego województwa. Panie przewodniczący, panie marszałku, dziękuję za wszystkie podjęte inicjatywy, za wspólne działania i ufam, że to nie koniec, bo jeszcze na terenie naszego województwa szereg inicjatyw będzie w listopadzie i również w przyszłym roku, bo wystawa, która będzie miała miejsce w Muzeum Narodowym będzie otwarta do lutego. Wszystkim państwu bardzo serdecznie dziękuję za współpracę dotychczasową i liczę na to że będziemy wspólnie,w duchu tolerancji i wielokulturowości budowali nasze województwo. Bardzo dziękuję.

 

Fot. Kazimierz Netka

– Siedziba Muzeum Narodowego w Gdańsku tu przy ulicy Toruńskiej mieści się w obiekcie, gdzie właśnie Gimnazjum Akademickie, o którym mówił ksiądz biskup, święciło swoje triumfy – przypomniał Wojciech Bonisławski – dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku. – Nasza misja polega na tym,żeby propagować, przedstawiać mieszkańcom Gdańska,Pomorza i wszystkim osobom przyjeżdżającym dorobek kulturowy tego miasta i tego województwa. W związku z tym, że jest to rocznica niezwykła, obchodzona na całym świecie, to wespół z księdzem biskupem od początku pracujemy nad programem. Zaproponowaliśmy trzem znakomitym instytucjom kultury na Pomorzu wspólny projekt wystawienniczy; to Archiwum Państwowe, Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk i Muzeum Historyczne Miasta Gdańska. Chyba nie było jeszcze wystawy, którą realizowały cztery instytucje; oczywiście głównym centrum jest Muzeum Narodowe w Gdańsku. Myśmy wzięli na siebie cały ciężar zarówno realizacji wystawy, jak i oprzyrządowania naukowego. Wystawie będą towarzyszyły programy edukacyjne, programy naukowe. Jednocześnie ta wystawa zaprezentuje zbiory tych czterech instytucji, ale nie tylko; udało się zgromadzić świetne obiekty związane ze sztuką, z kulturą Reformacyjną, z największych muzeów narodowych w Polsce, Warszawy, Poznania, Wrocławia, z Zamku Królewskiego w Warszawie, z Wawelu i jednocześnie zbiory naszych partnerów zagranicznych, szczególnie niemieckich, zarówno z Muzeum w Munster jak i z muzeów berlińskich.

 

Fot. Kazimierz Netka

Tę wystawę otwieramy jutro o godzinie 14 w Dworze Artusa i stamtąd przechodzimy do Zielonej Bramy, gdzie będzie można ją podziwiać. Świetne obiekty artystyczne, znakomite rzemiosło artystyczne, ale jednocześnie archiwalia, wydawnictwa niezwykle cenne. Będzie można obejrzeć autentyczną korespondencję Marcina Lutra z Radą Miasta Gdańska i wiele znakomitych obiektów. Wystawie towarzyszy też katalog dwutomowy, składający się z części eseistycznej, gdzie zaprosiliśmy do współpracy najwybitniejszych naukowców zarówno z Gdańska jak i z całej Polski i katalog prezentujący obiekty. Myślę, że jest to bardzo piękne wydawnictwo, które będzie można podziwiać i dalej z tym katalogiem podróżować po wystawie. Będzie on pewną fundamentalną wiedzą na temat historii Reformacji. Katalog musiał mieć swe zaplecze naukowe, bardzo dobre zaplecze naukowe, powołaliśmy dwóch konsultantów naukowych, świetnych historyków; profesora Edmunda Kizika z Uniwersytetu Gdańskiego i Polskiej Akademii Nauk i profesora Sławomira Kościelaka z Uniwersytetu Gdańskiego. To oni byli autorami koncepcji wystawy, oni byli autorami koncepcji katalogu i jednocześnie sprawowali pieczę naukową.

 

Fot. Kazimierz Netka

Myślę, że będzie to duże wydarzenie, które zostało w całości sfinansowane przez prezydenta miasta Gdańska, za co bardzo serdecznie dziękuję!

O godzinie 14 rozpoczynamy w Dworze Artusa część oficjalną, a podziwiać będzie można wszystkie nasze obiekty zgromadzone na wystawie specjalnie zaaranżowanej w Zielonej Bramie, w Dużej Sali. Zapraszam serdecznie; jednocześnie mówcie o tej wystawie rodzinom, znajomym; trwa 3 miesiące, więc jest to czas, aby można ją odwiedzać i jednocześnie prezentować niezwykły dorobek cywilizacyjny Reformacji.

Niektóre obiekty są w pełni unikatowe, na przykład tkaniny wykopane przez archeologów w Kościele Świętej Trójcy, po raz pierwszy pokazane na wystawie; świetne złotnictwo; bardzo dużo obrazów związanych ze sztuką Reformacji – powiedział dyrektor Wojciech Bonisławski.

Warto wiedzieć, że Pomorzu bardzo bliski jest Jan Gutenberg. Wszak u nas, w Pelplinie na Kociewiu, w Muzeum Diecezjalnym, jest oryginał Biblii z drukarni Gutenberga. Jaki był wpływ dokonań Gutenberga na Reformację? – zapytaliśmy księdza biskupa.

– Wynalezienie druku było wydarzeniem szczególnym w XV wieku, zostało znakomicie wykorzystane przez reformatorów – mówi ksiądz biskup prof. Marcin Hintz. – Można powiedzieć, że gdyby nie druk, to tempo zmian reformacyjnych nie byłoby tak wielkie. W Wirtemberdze były drukarnie, których właścicieli znał Luter i był z nimi w dobrych relacjach już przed rozpoczęcie działania reformacyjnego, a później dbał, by każdy reformacyjny druk był wydawany z należytą pieczołowitością; dbał o to wszystko, co należy do szaty graficznej i zrozumiał, jaka była siła druku. Warto powiedzieć, że był świadomy tego, że druk jest takim odkryciem i tak wielką siłą, że nigdy nie pobierał honorariów za swoje książki. Bo uważał, że to jest misja publikować, drukować i wspierał to. Marcin Luter nie brał honorariów za swoje teksty, traktował je jako dzieło upowszechniania wiedzy. Niektórzy mówią tak: druk to Reformacja; Reformacja to druk. Ale zasada Sola Scriptura czyli tylko Pismo, była możliwa właśnie dzięki temu, że druk zaistniał i drukowano Biblię w wielkim nakładzie w setkach tysięcy egzemplarzy na terenie Europy, co było przełomem, bo do XV wieku nie wydano tyle Biblii, co właśnie samym wieku XVI.

Biblia Gutenberga to druk oczywiście łaciński, a Reformacja wprowadziła do obiegu Biblie w językach narodowych. Jednym z haseł reformacji było hasło: Sola Scriptura – tylko Pismo – każdy mógł czytać Biblię w języku dla siebie zrozumiałym, a więc najpierw tłumaczenia Biblii, tak zwana Biblia Lutra w języku niemieckim, a później tłumaczenie Biblii na kolejne języki narodowe i tutaj trzeba przywołać pierwsze tłumaczenie Biblii na język polski z języków oryginalnych: to jest rok 1563, tak zwana Biblia Radziwiłłowska, czy Biblia Brzeska.

 

Na powyższej ilustracji: Biblia Święta To jest Księgi Starego Y Nowego Przymierza…, czyli tak zwana Biblia gdańska. Ze zbiorów Polskiej Akademii Nauk Biblioteki Gdańskiej. Fot. © Mikrofilm-Center. Źródło ilustracji: Muzeum Narodowe w Gdańsku.

Dla naszego regionu szczególnie ważne jest wydarzenie z 1632 roku – wydanie Biblii Gdańskiej – napisanej po polsku, bardzo nowożytnym językiem, bardzo dokładnie przetłumaczonej. Stała się ona Biblią dla ewangelików na następne 400 lat oczywiście w języku polskim – powiedział nam ksiądz biskup prof. Marcin Hintz, zwierzchnik diecezji pomorsko-wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.

Biblie na języki narodowe były tłumaczone z języków greckiego i hebrajskiego. Biblia Gutenberga była łacińską, a więc adresowana do bardzo wąskiego kręgu specjalistów. Łacinę znało wówczas w Europie 1 – 2 procent ludności.

Warto wiedzieć, że 27 października 2017 r. zorganizowano w Warszawie Centralne Obchody Jubileuszu 500 lat Reformacji, nad którymi Patronat Honorowy objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda. Uroczystości odbyły się na Zamku Królewskim w Warszawie.

Kazimierz Netka