Pieniądze, zdrowie i klimat. Są unijne fundusze na uzdrawianie Ziemi

Finansowanie przedsięwzięć podejmowanych na rzecz zapobiegania efektowi cieplarnianemu. Pomaga w tym Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW).

Ziemia ma gorączkę, czyli podwyższoną temperaturę. Powinniśmy leczyć nasz podupadający na zdrowiu glob. O jednej zasadzie trzeba jednak pamiętać, wyprowadzając Ziemię z jej obecnego, niezdrowego stanu. O zasadzie, propagowanej i stosowanej w medycynie: lepiej zapobiegać, niż leczyć.

Na zdjęciu: Budowa rafy kamienno – betonowej równolegle do plaży w Ustce. Rafa ta ma chronić brzeg przed atakami Bałtyku, coraz silniejszego wskutek zmian klimatu na Ziemi. Fot. Kazimierz Netka.

Tymczasem, zauważyć można tendencje odwrotne: wiele pieniędzy przeznacza się na przeciwstawianie się ludzi skutkom globalnego ocieplenia, zamiast inwestować głównie w likwidowanie przyczyn owych niekorzystnych zmian klimatycznych. To, co się dzieje nad polskim Bałtykiem, może być przykładem błędnych i kosztownych decyzji.

Na zdjęciu: Tablica informacyjna w Ustce. Wydamy 145 milionów złotych – na umocnienia brzegu. Fot. Kazimierz Netka.

Sypiemy szańce w Bałtyku, topiąc tam setki milionów złotych. Budujemy rafy, mające chronić Polskę przed następstwami zmian klimatu na Ziemi. A może zacząć intensywniej działać inaczej? Według wspomnianej już reguły przyświecającej lekarzom: zapobiegaj, zamiast usuwać skutki.

Miliony złotych, które utopiliśmy w morzu, dałoby się lepiej wykorzystać: na budowę urządzeń, które zmniejszyłyby emisje gazów cieplarnianych (powodujących, że na Ziemi robi się coraz cieplej, że topnieją lodowce i podnosi się poziom mórz, w tym Bałtyku).

Na zdjęciu: Uczestnicy konferencji „Finansowanie i dobre praktyki w projektach przyrodniczych i związanych ze zmianami klimatu”. Fot. Kazimierz Netka.

Jest specjalny, unijny program finansowania takich przedsięwzięć mających na celu ochronę klimatu Ziemi. Mówiono o tych zasobach finansowych w czwartek, 19 maja 2016 roku w Gdańsku, czyli nad Bałtykiem, podczas konferencji szkoleniowej „Finansowanie i dobre praktyki w projektach przyrodniczych i związanych ze zmianami klimatu”. Organizatorem było Stowarzyszenie „Pomorskie w Unii Europejskiej”, które zrealizowało to szkolenie w ramach projektu „Zielona Europa-Zróbmy to razem” współfinansowanego ze środków WFOŚiGW w Gdańsku.

Na zdjęciu:Małgorzata Matkowska ze Stowarzyszenia „Pomorskie w UE” („Pomorskie in the EU” Association) inauguruje konferencję pt. „Finansowanie i dobre praktyki w projektach przyrodniczych i związanych ze zmianami klimatu”. Fot. Kazimierz Netka.

– Spotkanie to uzyskało patronat Europejskiego Zielonego Tygodnia – Green Week 2016 czyli największego wydarzenia poświęconego europejskiej polityce środowiskowej – mówiła Małgorzata Matkowska ze Stowarzyszenia „Pomorskie w UE” („Pomorskie in the EU” Association). Celem seminarium było przedstawienie oraz omówienie możliwości finansowania projektów środowiskowych na poziomie regionalnym oraz europejskim poprzez wykorzystanie dostępnych programów dedykowanych działaniom ochrony środowiska i związanych ze zmianami klimatu. Prelegenci przedstawili Program LIFE – jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej poświęcony wyłącznie współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska i klimatu, a głównym celem LIFE jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, dobrych praktyk.  Uczestnicy seminarium  uzyskali wskazówki jak pisać wnioski. Poznali możliwości finansowania projektów w zakresie ochrony środowiska ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014 – 2020 – tak podsumowała owo spotkanie Małgorzata Matkowska – koordynator w Gdańsku Biura Regionalnego Województwa Pomorskiego w Brukseli.

Na zdjęciu: Wykład wygłasza Ireneusz Mirowski z Komisji Europejskiej i Wydziału ds. Współpracy Międzynarodowej i Programu LIFE w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Fot. Kazimierz Netka.

A oto, co przewidywał program.

„Program LIFE 2014 – 2020 na rzecz środowiska i klimatu – informacje ogólne i charakterystyka – to tytuł wykładu, który wygłosił Ireneusz Mirowski z Komisji Europejskiej i Wydziału ds. Współpracy Międzynarodowej i Programu LIFE w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ireneusz Mirowski mówił też na co można dostać dofinansowanie – przedstawił zasady finansowania, wskazówki dla wnioskodawców oraz przykłady dobrych praktyk. Podał również terminy naborów wniosków o dofinansowanie w 2016 roku.

Na zdjęciu: Wykład: dobre praktyki w pisaniu wniosków przyrodniczych przedstawiła Iwona Pabiś-Beszczyńska – kierownik Zespołu ds. Ochrony Przyrody, Informacji i Edukacji Ekologicznej Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.

Na zdjęciu: Wykład wygłasza Marcin Szumny z Głównego Punktu Informacyjnego Funduszy Europejskich w Gdańsku, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Finansowanie projektów przyrodniczych i związanych ze zmianami klimatu ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014-2020, w tym działania w ramach Osi Priorytetowych 11. Środowisko oraz 10. Energia, 2. Przedsiębiorstwa omówił Marcin Szumny z Głównego Punktu Informacyjnego Funduszy Europejskich w Gdańsku, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. Marcin Szumny powiedział, jak odbywa się finansowanie projektów przyrodniczych i związanych ze zmianami klimatu ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego na lata 2014 – 2020. Uczestnicy spotkania poznali też harmonogram organizacji konkursów, procedury konkursowe, źródła informacji o funduszach europejskich.

– Jeśli chcecie skorzystać z programu LIFE w tym naborze i w kolejnym, to najwyższy moment – mówił Ireneusz Mirowski. – A warto. Zachęcam do aplikowania o pieniądze – dodał.

Program LIFE ma długą historię. Powstał w 1992 roku. Do końca poprzedniej perspektywy unijnego finansowania projektów, czyli do końca 2013 roku, wsparł ponad 4 000 projektów. W Polsce – kilkadziesiąt, licząc z tymi, które zaczęto realizować w bieżącym okresie unijnego finansowania. To niewiele, ale warto po pieniądze z LIFE sięgać.

LIFE na lata 2014 – 2020 składa się z dwóch podprogramów, na rzecz: środowiska i klimatu. Podstawy prawne to: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1293/2013 z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia programu działań na rzecz środowiska i klimatu (LIFE) oraz Decyzja Wykonawcza Komisji z dnia 19 marca 2014 r. w sprawie przyjęcia wieloletniego programu prac na lata 2014 – 2017 dla programu LIFE (tekst mający znaczenie dla EOG) (2014/203/UE).

Cele programu LIFE to przede wszystkim wspomaganie zmian wspierających efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz ułatwianie zmian w kierunku gospodarki niskoemisyjnej, korzystnych dla klimatu, a także działań na rzecz ochrony oraz poprawy jakości środowiska, zatrzymania i odwracania procesu utraty różnorodności biologicznej, w tym wspieranie sieci Natura 2000 oraz przeciwdziałanie degradacji ekosystemów. Ważnym zamierzeniem jest również poprawa rozwoju, wprowadzania i realizacji polityki oraz przepisów prawnych Unii w zakresie środowiska i klimatu; podejmowanie działań katalizujących, promujących, integrujących oraz włączających kwestie dotyczące środowiska i klimatu do głównego nurtu innych unijnych uregulowań oraz działań sektora publicznego i prywatnego. Istotne jest też wspieranie lepszego zarządzania w zakresie środowiska i klimatu na wszystkich poziomach, w tym działań na rzecz większego zaangażowania społecznego, a także wspomagających podmioty regionalne i lokalne. Duże znaczenie ma wdrożenie 7 unijnego programu działań w zakresie środowiska naturalnego.

Podprogram na rzecz klimatu w LIFE 2014 – 2020 ma na celu: ograniczenie wpływu człowieka na klimat (łagodzenie zmian klimatu); dostosowywanie się do skutków zmian klimatu; zarządzanie i informowanie w zakresie klimatu.

Pierwszy obszar priorytetowy w podprogramie klimat: ograniczenie wpływu człowieka na klimat (na rok 2015 ma finansowanie 3 priorytetowych działań w: przemyśle energochłonnym; odbudowie warstwy ozonowej; użytkowaniu gruntu, zmiana użytkowania gruntu i leśnictwo) obejmuje projekty dotyczące najlepszych praktyk, demonstracyjne i pilotażowe. Drugi obszar priorytetowy to dostosowywanie się do skutków zmian klimatu (priorytety 2015: opisowe) i też przewiduje dofinansowanie projektów dotyczących najlepszych praktyk, demonstracyjnych i pilotażowych. Trzeci obszar priorytetowy: zarządzanie i informacja w zakresie klimatu (priorytety 2015: 5 opisowe) ujmuje projekty informacyjne, dotyczące zwiększania świadomości i rozpowszechniania informacji. Priorytety są podawane co roku wraz z ogłoszeniem naporu wniosków o dofinansowanie.

Warto wiedzieć, że „projekty pilotażowe” to takie, w których zastosowana zostaje technika lub metoda nigdzie wcześniej niestosowana lub nietestowana, zapewniająca potencjalne korzyści dla środowiska lub klimatu w porównaniu z istniejącymi najlepszymi praktykami, i która może zostać następnie zastosowana w podobnych sytuacjach na szerszą skalę – wynika z wykładu Ireneusza Mirowskiego.

Projekty demonstracyjne to przedsięwzięcia polegające na zastosowaniu w praktyce, testowaniu, ocenie i rozpowszechnianiu działań, metodyk lub podejść, które są nowe lub nieznane w określonym kontekście projektu, takim jak kontekst geograficzny, ekologiczny, społeczno – ekonomiczny, a które mogłyby być zastosowane w innym miejscu w podobnych okolicznościach.

Projekty dotyczące najlepszych praktyk to stosujące odpowiednie, efektywne pod względem kosztów i nowoczesne techniki, metody i podejścia, biorąc pod uwagę szczególny kontekst projektu.

Projekty informacyjne, dotyczące zwiększenia świadomości i rozpowszechniania informacji powinny mieć na celu wspieranie komunikacji, rozpowszechniania informacji i zwiększania poziomu świadomości w zakresie podprogramów działań na rzecz środowiska i klimatu.

Opracowując wniosek o dofinansowanie, warto wiedzieć, że duże znaczenie (w wieloletnim programie prac 2014 – 207) przy ocenie i przydzielaniu punktów ma uwzględnienie następujących elementów: europejska wartość dodana (EWD) – mówił Ireneusz Mirowski. Każdy projekt powinien wykazać europejską wartość dodaną w zakresie: celu; możliwości replikacji wyników projektu; możliwości transferu wyników projektu; międzynarodowego charakteru (transgraniczność). Można tu zdobyć 50 punktów na 100 możliwych w całej ocenie projektu.

Możliwość transferu i replikacji wyników projektu to wykraczanie poza upowszechnienie wyników projektów oraz dzielenie się wiedzą (networking). Ważna jest tu umiejętność przewidzenia w projekcie działań mających na celu ułatwienie transferu i/lub powielania wyników poza projekt, w tym do innych sektorów, regionów, krajów).

Długoterminowa trwałość wyników projektu to trwałość przewidywanych rezultatów, która powinna być przedstawiona już we wniosku. Warto wykazać potencjał wykorzystania rezultatów projektu po jego zakończeniu. Szczególnie ważna dla kryterium wyboru jest spójność techniczna i jakość (ocena techniczna; za co można zdobyć do 20 pkt na 100 pkt).

Jeśli chodzi o wskaźniki oddziaływania, czyli rezultatu, to warto pamiętać, że w programie LIFE w perspektywie 2014 – 2020 ważne są wskaźniki oddziaływania projektów – do pomiaru oddziaływania poszczególnych projektów. Każdy projekt powinien być w stanie rozliczać się z kluczowych wskaźników w trakcie oraz po zakończeniu projektu. Wskaźniki socjoekonomiczne są obowiązkowe dla wszystkich projektów!

Tradycyjne wnioski LIFE składane są jedynie poprzez eProposal.

Program LIFE może finansować podmioty publiczne i prywatne – zarejestrowane na terytorium Wspólnoty Europejskiej; o charakterze komercyjnym i niekomercyjnym (w tym organizacje pozarządowe). Szczegóły zawiera art. 23 Rozporządzenia ws. LIFE. Możliwe są wypłaty dotacji przez Komisję Europejską (KE): 70% (zaliczka) 30% (płatność końcowa) – < 24 miesiące , < 300 000 euro z KE; 30% (zaliczka) / 40% (płatność pośrednia) / 30% (płatność końcowa); 30% (zaliczka) / 20% x 2 (płatności pośrednie) / 30% (płatność końcowa); > 48 miesiące , > 4 000 000 euro z KE. Koszty „Wsparcia zewnętrznego” zawierającego koszty prac zlecanych na zewnątrz oraz wynajmu sprzętu lub infrastruktury nie powinny przekroczyć 35% całkowitego budżetu projektu.

Kwalifikowalność kosztów zakupu „Dóbr trwałych”: do współfinansowania kwalifikują się jedynie koszty związane z amortyzacją dóbr trwałych w trakcie realizacji projektu (pkt II.19.2 (c) of General Conditions) Maksymalny poziom odpisów amortyzacyjnych: infrastruktura – 25% rzeczywistego kosztu nabycia; wyposażenie (urządzenia) – 50% kosztu rzeczywistego zakupu

Wyjątki: koszty wykonania prototypów; w przypadku LIFE Przyroda i różnorodność biologiczna wydatki poniesione na dobra trwałe przez podmioty publiczne lub podmioty prywatne niekomercyjne, uważa się za kwalifikowane w całości.

Warto pamiętać, że prototypowy to taki projekt, który da możliwość komercyjnego wykorzystania urządzeń, obiektów itp. po zakończeniu projektu!

Trzeba mieć wkład własny: > 102% kosztu wynagrodzeń pracowników publicznych. Stawka dzienna wynagrodzeń obejmuje tylko dni robocze – razem około 215 dni w roku, czyli wynagrodzenie roczne wyniesie tylko za 215 dni pracy.

Brak możliwości finansowania dużej infrastruktury.

Koszty ogólne są kwalifikowalne dla finansowania stawką ryczałtową do maksymalnej wysokości 7% całkowitej kwoty faktycznie poniesionych kwalifikowalnych kosztów bezpośrednich, z wyłączeniem kosztów zakupu/dzierżawy gruntów. Nie muszą one być poparte dokumentami księgowymi. Są one kwalifikowalne jako koszty pośrednie, które mają pokryć ogólne koszty pośrednie potrzebne do zatrudnienia, zarządzania, przysposobienia i wsparcia, bezpośrednio lub pośrednio, personelu pracującego przy projekcie.

Rola Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we wspieraniu projektów finansowanych z LIFE polega na współfinansowaniu, informowaniu i szkoleniu. Jeśli chodzi o współfinansowane ze środków NFOŚiGW – to zasady określa Program priorytetowy „Współfinansowanie Programu LIFE”. Beneficjentami mogą być podmioty które: uzyskają dofinansowanie ze środków KE; realizują projekt na terenie Rzeczpospolitej Polskiej; są beneficjentami koordynującymi projektów krajowych lub współbeneficjentami międzynarodowych projektów LIFE, a współbeneficjenci projektów międzynarodowych uzyskują dofinansowanie jedynie na realizację zakresu działań realizowanych na terenie RP.

Oto przykłady – projekty pozytywnie ocenione przez KE.

1. Wnioskodawca: Miasto Radom. Nazwa przedsięwzięcia: Adaptacja do zmian klimatu poprze zrównoważoną gospodarkę wodną w przestrzeni miejskiej Radomia. Punkty przyznane przez KE: 69/CLIM.

2. Wnioskodawca: Klub Przyrodników (projekt międzynarodowy). Nazwa przedsięwzięcia: Ograniczenie emisji CO2 poprzez renaturyzację torfowisk na Nizinie Wschodnio- i Środkowoeuropejskiej. Punkty przyznane przez KE: 70/CCM (Climate Change Mitigation).

3. Wnioskodawca: Fundacja WWF. Nazwa przedsięwzięcia: Wdrażanie zrównoważonego rozwoju na podstawie odpowiedzialnej społecznie transformacji. Punkty przyznane przez KE: 83/CLIM.

4. Wnioskodawca: Fundacja Wspierania Ekologii ECO FOR LIFE. Nazwa przedsięwzięcia: Pilotaż kompaktowego, innowacyjnego, wiatrowego zespołu prądotwórczego „Urban wind power station” w przestrzeni zurbanizowanej. Punkty przyznane przez KE: 60/CCM.

5. Projekt współfinansowany przez NFOŚiGW: Odnawialne źródła energii w gospodarstwach rolnych i inteligentnych sieciach (OZERISE). Beneficjenci: EC BREC Instytut Energetyki Odnawialnej Sp.z o.o.; NMG Sp. z o.o.; API „Micon”; Związek Prac. „Forum Energetyki Odnawialnej”. Termin realizacji: 2012 – 2015 Budżet: 895 549 Euro. Cel projektu: Rozwój i demonstracja praktycznych narzędzi doprojektowania i doboru małoskalowych odnawialnych źródeł energii w gospodarstwach rolnych w postaci kompleksowego systemu wspomagania podejmowania decyzji inwestycyjnych i operacyjnych dla rolników. Przygotowanie kalkulatorów optymalnego doboru technologii OZE dla różnych typów gospodarstw rolnych, a także odpowiednich narzędzi dla instalatorów i konsultantów.

Jeśli chodzi o terminy składania wniosków o przydział pieniędzy, to można te terminy znaleźć w ogłoszeniach na stronach: KE: http://ec.europa.eu/environment/life/funding/life2015/index.htm#nat

NFOŚiGW: http://www.nfosigw.gov.pl/oferta-finansowania/srodki-krajowe/programypriorytetowe/wspolfinansowanie-programu-life/nabor-2015/ .

Więcej wiadomości znaleźć można na stronach: Komisja Europejska – LIFE: http://ec.europa.eu/environment/life/ oraz Krajowy Punkt Kontaktowy LIFE: http://www.nfosigw.gov.pl/life/ .

Po co było owo spotkanie? Wszak, po ponad 10 latach naszej przynależności do Unii Europejskiej, powinniśmy być biegli w sięganiu po unijne wsparcie. Tak jednak nie jest, bo jak długo sztuczne rafy w „rosnącym” Bałtyku będą chronić Polskę przez coraz silniejszymi sztormami? Przykłady dobrego wykorzystywania tego wsparcia można jednak znaleźć. O tym, że można z korzyścią działać, uzyskawszy wsparcie z LIFE i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, świadczą też dokonania Energi.

Mapa zasięgu projektu Energa Living Lab, realizowanego w Gdyni. Źródło ilustracji: Grupa Energa.

Dowodem jest projekt Energa Living Lab, mający na celu nie tylko nauczenie właścicieli domów i mieszkań oszczędzania zużycia energii, ale też (m.in. dzięki wykorzystywaniu odnawialnych źródeł energii) poprawę jakości środowiska naturalnego poprzez redukcję emisji gazu cieplarnianego: dwutlenku węgla (CO2). Projekt Energa Living Lab jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach Instrumentu LIFE+. Jego całkowity budżet wynosi 1 361 102 euro. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej projektu www.elivinglab.pl .

Projekt LIFE+ istniał w poprzednim okresie unijnego finansowania, w latach 2007 – 2013. Teraz jest program bez +, czyli LIFE.

Nazwa jest mało istotna. Przede wszystkim nie powodujmy pogorszenia się stanu naszej Ziemi.

Kazimierz Netka.