Realizacja inwestycji infrastrukturalnych w portach morskich o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej w latach 2018–2021

Spółki zarządzające czterema najważniejszymi portami morskimi prawidłowo realizowały harmonogramy i plany finansowe, zaś Minister właściwy dla gospodarki morskiej rzetelnie wykonywał prawa z akcji w tych spółkach, choć niewłaściwie programował rozwój portów. Inwestycje przeprowadzano w sposób niepełny i z opóźnieniami. Zainicjowany z kilkuletnim poślizgiem Program Rozwoju Polskich Portów Morskich do 2030 r. zawiera cele i priorytety niepowiązane merytorycznie ze wskaźnikami służącymi ocenie efektywności.

Spółki zarządzające portami morskimi o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej prawidłowo realizowały harmonogramy i plany finansowe w zakresie inwestycji i zarządzania.

Plany inwestycyjne wykonane były jednak nie w pełni i z opóźnieniami. ZMP Gdańsk w poszczególnych latach badanego okresu 2018–2020 zrealizował plany odpowiednio w 87%, 96,2% i 69%; ZMP Gdynia – w 99%, 54% i 81%; zaś ZMPSiŚ – w 88,7%, 28,5% i 56,4%. Niepełna realizacja wynikała m.in. z opóźnień w realizacji inwestycji wskutek choćby ślimaczących się procedur pozyskiwania niezbędnej dokumentacji (w tym decyzji/pozwoleń), problemów z uzyskaniem porozumień z właścicielami lub dzierżawcami terenów czy problemów z procedurami przetargowymi, w tym upadłością wybranego wykonawcy robót. Ostatecznie wg stanu na 30 czerwca 2021 r. sześć z siedmiu inwestycji objętych szczegółowym badaniem w toku ich realizacji wymagało zmian zakresu rzeczowego oraz wzrostu nakładów i czasu na ich ukończenie.

Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej (dalej: Minister) rzetelnie wykonywał prawa z akcji w tych spółkach, powoływał do ich organów nadzorczych swoich przedstawicieli, którzy spełniali ustawowe wymogi formalne. Egzekwował też nałożone na organy spółek określone obowiązki sprawozdawcze i informacyjne, te zaś owe obowiązki wykonywały prawidłowo.

Minister również rzetelnie i zgodnie z wymogami prawa sprawował nadzór właścicielski nad ZMP Gdańsk, ZMP Gdynia oraz ZMPSiŚ. Dobrze przygotował i dokonał w latach 2018–2021 (do 30 czerwca) zmiany prawne niezbędne do dalszego rozwoju tych portów – podjął wiele inicjatyw legislacyjnych, w tym doprowadził do uchwalenia ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o portach i przystaniach morskich oraz niektórych innych ustaw. W wyniku tego wzmocniono pozycję podmiotów zarządzających portami w obszarze planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz gospodarki nieruchomościami, zaś zarządy ww. portów zyskały możliwość angażowania się w inwestycje w terminale przeładunkowe na ich zapleczu lądowym.

Niestety jako organ odpowiedzialny za realizację polityki rozwoju państwa w obszarze gospodarki morskiej Minister nierzetelnie programował rozwój portów morskich. Przygotowanie PRPPM2030 było obciążone nieprawidłowościami:

– prace nad jego projektem trwały od 2012 r., program został przyjęty dopiero prawie 4 lata po upływie okresu, na który był opracowany poprzedni dokument programowy w tym zakresie;

– wskutek błędów w projekcie celom i priorytetom nie przypisano wskaźników ich realizacji, zaś część wskaźników nie jest nawet merytorycznie powiązana z tymi celami i priorytetami; uniemożliwia to ocenę efektów realizacji Programu;

– w Programie ujęto zadania zrealizowane przed jego przyjęciem;

– po przyjęciu Programu Minister nie podejmował działań koordynacyjnych, a część działań monitorujących i ewaluacyjnych wykonywał niewłaściwie.

Wg stanu na 30 czerwca 2021 r. nie stwierdzono negatywnego wpływu błędów PRPPM2030 na działalność inwestycyjną spółek zarządzających portami. Co do zasady właściwie zarządzały one infrastrukturą portową. Stwierdzono jednak nieprawidłowości w prowadzeniu książek obiektów budowlanych, a także okresowych kontroli stanu technicznego tych obiektów (jeden obiekt, Nabrzeże Władysława IV w Świnoujściu, nie został w 2020 r. poddany rocznej kontroli okresowej).

Spółki podejmowały skuteczne działania zmierzające do nabycia nieruchomości w granicach zarządzanych przez nie portów. W wypadku ZMP Gdańsk tempo pozyskiwania tych gruntów nie odpowiadało założeniom przyjętym w rocznych planach rzeczowo-finansowych – przewidziane na ten cel wydatki na lata 2018 –2020 wykorzystano zaledwie w 47%.

Działania spółek zarządzających portami w zakresie planowania, realizacji i nadzorowania rozwoju portów były zgodne z ustawą. Jednak nieprawidłowości na etapie planowania i realizacji poszczególnych inwestycji infrastrukturalnych skutkowały niekiedy wzrostem kosztów realizacji umów zawartych z wykonawcami i dłuższym czasem wykonania tych inwestycji.

ZMP Gdańsk, ZMP Gdynia i ZMPSiŚ odnotowywały wzrosty wyników z prowadzonej działalności statutowej – w okresie objętym kontrolą miały dodatni wynik finansowy i osiągały zyski z prowadzonej działalności. Przy tym zyski te rok do roku w latach 2018 i 2019 malały i na koniec 2019 r. wyniosły:

– 60 665,5 tys. zł w ZMP Gdańsk (78,8% zysku netto z 2017 r. wynoszącego 76 995,6 tys. zł),

– 52 510,2 tys. zł w ZMP Gdynia (69,3% zysku netto z 2017 r. wynoszącego 75 727 tys. zł),

– 32 756,4 tys. zł w ZMPSiŚ (53,2% zysku netto z 2017 r. wynoszącego 61 567,1 tys. zł).

Wzrost zysku netto odnotowano w 2020 r. względem 2019 r.:

– 65 102 tys. zł dla ZMP Gdańsk (107,3% zysku netto z 2019 r.),

– 59 246,7 tys. zł dla ZMP Gdynia (112,8%),

– 57 008,1 tys. zł dla ZMPSiŚ (174%).

Przychody zarządów portów pochodziły m.in. z opłat z tytułu oddanych w korzystanie gruntów, obiektów, urządzeń i instalacji portowych, opłat portowych czy też z usług świadczonych przez zarządy portów. Wpływy przeznaczano m.in. na budowę, rozbudowę, utrzymanie i modernizację infrastruktury portowej.

Przeładunki w przedmiotowych portach w latach 2017–2019 stale rosły. Spadły nieznacznie w pandemicznym roku 2020, jednakże dane za pierwsze półrocze 2021 r. względem pierwszego półrocza 2020 r. wykazują poprawę tej sytuacji.